«Muhandislik grafikasi va uni о‘qitish mеtodikasi» kafеdrasi O‘qituvchi K. G. Malikovning

О‘ZBЕKISTON RЕSPUBLIKASI
OLIY VA О‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


NIZOMIY NOMIDAGI
TOSHKЕNT DAVLAT PЕDAGOGIKA UNIVЕRSITЕTI


KASB TA’LIMI FAKULTETI
«Muhandislik grafikasi va uni о‘qitish mеtodikasi» kafеdrasi


O‘qituvchi K.G.Malikovning
“AYLANANI TENG BO‘LAKLARGA BO‘LISH. MUNTAZAM KO‘PBURCHAKLIKLAR YASASH”
mavzusidagi


OCHIQ DARSI


Kurs, guruh: TS 102
Sana: 16.10.2017 y.
Talabalar soni: 18 nafar
TOSHKЕNT – 2017
7-mavzu: Aylanani teng bo‘laklarga bo‘lish. Muntazam ko‘pburchakliklar yasash.
K´pgina chizmalarni bajarishda aylanalrni teng b´laklarga b´lish yoki muntazam k´pburchaklar yasashga t´²ri keladi. Buning uchun geometriya kursiga murojat qilamiz.
1-masala. R-radiusli aylana 0-markazdan chizilgan b´lib, uni teng uch b´lakka b´lish kerak b´lsin (P-3)
Yasash: geometriya kursidan ma’lumki, muntazam olti burchakning tomoni a=Rga teng, shunga k´ra aylanani Rga teng yoy bilan kertib chiqsak u ´zaro teng oltiga b´linadi va shu nuqtalarni oralatib tutashtirib chiqilsa, muntazam uchburchak µosil b´ladi. 2-rasm a,b.

2-rasm
2-masala. 0 markazdan chizilgan R – radiusli aylanaga muntazam besh burchak yasash talab qilingan b´lsin. (P=5).
Yasash: AO kesma 0₁ nuqtada teng ikkiga b´linadi. Shundan so‘ng OV radius bilan yoy chizib, so‘ngra VS kattalikni o‘lchab, aylanaga q´yib chiqamiz, natijada VD, VE. . . vatarlar hosil qilamiz. Bu esa muntazam besh burchak tomonining kattaligi bo‘ladi (3-rasm).

3-rasm
3-masala. Radiusi R va markazi 0 bo‘lgan aylanaga ichki muntazam yetti burchak yasalsin: (P-7)
Yasash: 0,1 kesmaning teng ikkiga bo‘lib, hosil bo‘lgan 3 nuqta orqali gorizontal chiziq o‘tkazamiz va uni aylana bilan kesishgan nuqtasini 2 bilan belgilaymiz. Shundan so‘ng 2 nuqtani markaz qilib, 2-3 radius bilan yoy chizib aylanada 4 va 5 nuqtalarni hosil qilamiz. Bundagi 2,4 va 1,5 masofalar bajarilishi kerak bo‘lgan muntazam yetti burchakning tomoniga teng bo‘ladi. (4 - rasm).

4-rasm
Tayanch tushunchalari: ko‘pburchaklik, vatar.
Ko‘pburchakning berilgan tomoni bo‘yicha n sonli muntazam ko‘pburchak yasash uchun. ¹
Yechimi. (5-rasm). Ko‘pburchakning AB tomoni berilgan bo‘lib, n=5 tomonli muntazam ko‘pburchak berilgan bo‘lsin. AB ga teng va perpendikulyar qilib AM to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi. BM tutashtiriladi. A markaz bo‘lib, AB radiusga teng bo‘lgan BM yoy chiziladi. AB ga perpendikulyar (o‘rtasidan) qilib chiziq chiziladi va u BM to‘g‘ri chiziqni 4 nuqtada va BM yoyni 6 nuqtada kesadi. 4-6 nuqtalar o‘rtasi topilib 5 bilan belgilanadi. 4-5 ga teng bo‘lgan kesmalarni 6-7, 7-8 v.h. qo‘yib chiqiladi. Aylanalarning vatarlari BC=CD=DE=AB larni o‘tkazing va C va E nuqtalarni toping. Shunday tartibda, aylanalarni 6, 7 teng bo‘laklardagi muntazam ko‘pburchaklar yasash mumkin.

5-rasm
Tarqatma materiallar

1 M.B.Shah, B.C.Rana. Engineering Drawing, India by Sai Print-O-Pac Pvt.Ltd, India, 12, 13 б.

6