Muhandislik geologik tadqiqotlar

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

155 
20. GRUNTLARNING MEXANIKAVIY XOSSALARI 
20.1.Gruntlarning mexanikaviy xossalari 
Gruntlarning tashqi kuch ta’sirida hosil bo’ladigan zo’riqishlarga, yo’l
quyiladigan chegaraviy deformatsiyalardan oshib ketmasdan, bardosh berish
qobiliyati uning 
mustahkamlig
i deb ataladi. Tashqi kuch ta’sirida - gruntlarda 
vujudga keladigan deformatsiyalar 2 xil ko’rinishida bo’ladi; birinchisi hajmiy 
deformatsiyalar bo’lib, bunda grunt zarrachalari o’zaro zichlashib, joylashadi va 
ikkinchisi siljish deformatsiyasi bo’lib, zarralar joylashishi o’zaro o’zgaradi. 
Deformatsiyalarga mos ravishda, 2-xil asosiy mexanik xossalar bo’lib, bular 
gruntlarning yuk ko’tarish qobiliyatini va siljishga bo’lgan qarshiligini ko’rsatadi. 
Siqiluvchanlik
. Gillarning tashqi kuch ta’sirida siqilib, o’z hajmini 
kichraytirish xossasi siqilish deb ataladi. Gilli gruntlar hajmining tashqi kuch 
ta’sirida 
kichrayishiga 
sabab, gruntlar tarkibi-dagi 
g’ovaklar 
miqdorini 
kamayishidir. Tashqi kuch 
olingandan so’ng, grunt 
skeletidagi elastik, ya’ni 
qaytar 
deformatsiyalar 
tufayli, dastlabki hajm 
qisman tiklanishi mumkin
(20.1- rasm).
Eng ko’p siqiluvchi gruntlar torflar bo’lib, ular bilan bir qatorda gilli
gruntlarni tilga ham olsa bo’ladi. Siqilish jarayonini o’rganish bino va sanoat 
qurilishida katta ahamiyatga egadir. 
Ko’p sonli o’tkazilgan tajribalar shuni ko’rsatadiki, jinsga ta’sir etgan xar 
qaysi bosimga mos ravishda namlik va g’ovaklik to’g’ri keladi. 
Qoldiq 
deformasiya 
Elastik deformatsiya 
va bukish 
20.1-rasm
. Gruntlarning deformatsiya 
grafigi 

---

156 
G’ovaklik va bosim o’zgarishlari bog’liqligini ifodalovchi egri chiziq -