Muhandislik geologik tadqiqotlar

28. JINSLARNING FIZIK-TEXNIK XOSSALARINI O’RGANISHDA
DALA USULLARI 
Muhandislik-geologik tadqiqotlar o’tkazishda, ayniqsa, ularning oxirgi 
bosqichlarida tog’ jinslarining fizik-texnik xususiyatlarini aniqlash uchun tajriba 
dala ishlari, jumladan, burg’ilash, kern va monolitlardan namuna olish, tuproqni 
zondlash, mustahkamlikka sinash, geofizik tadqiqotlar va boshqa usullar bajariladi. 
Olingan natijalar hujjatlashtiriladi va ko’pincha xulosa hisobotlar shaklida 
beriladi. Dala ishlarini bajarishda bir qator afzalliklarni ta’minlaydi, ulardan 
asosiylari quyidagilar: 
1) laboratoriya yoki ofis sharoitida bajarish mumkin bo’lmagan to’la 
miqyosli tadqiqotlar o’tkazish; 
2) kern namunalarni o’rganishdan farqli o’laroq, tuproqning katta miqdorda 
olinishi. Misol uchun, agar laboratoriyada tog’ jinslarining qarshiligini o’rganish 
uchun surilish maydoni 40-50 sm
2
bo’lgan namunalarda amalga oshirilsa, dala 
tajribalari bu parametrlarni 1x1 m yoki 2x2 m gacha bo’lgan o’zgarish joylarida 
o’rganish imkonini beradi; 
3) o’rganilayotgan tuproqlarning tuzilishi va namligini tabiiy sharoitga 
yaqinroq bo’lgan laboratoriya sharoitidagiga qaraganda yaxshiroq saqlash. Katta 
diametrli quduqlardan, masalan, 800 mm va kichik diametrli quduqlardan 200 mm 
gacha bo’lgan kern namunalarini tanlash bo’yicha muhandislik - geologik 
tadqiqotlar tajribalari shuni ko’rsatdiki, kichik diametrli burg’ilashda kern 
buzilishi darajasi oshadi va bu ularning muhandislik-geologik o’rganish 
natijalarida o’z aksini topadi. 
Shuni ta’kidlash kerakki, tajriba dala ishlari laboratoriyalardagi 
tadqiqotlarga qaraganda ko’p pul va vaqt, qimmatroq uskunalardan foydalanishni 
talab qiladi. Shu sababli tajriba dala ishlari odatda muhandislik-geologik 
tadqiqotlarning oxirgi bosqichlarida oldindan ishlab chiqilgan dastur bo’yicha 
bajariladi, ular ommaviy xarakterga yega emas. 
Tog’ jinslarining fizik - texnik xossalarini dala sharoitida tadqiq qilishning 
asosiy usullari 10-jadvalda keltirilgan. 

---

199 
28.1- jadval 
Muhandislik - geologik tadqiqotlarda ishlatiladigan tog’ jinslarining fizik - texnik
xususiyatlarini dala tadqiqotining asosiy usullari
(G. K. Bondarik bo’yicha)