Muhandislik -geologik tadqiqotlar


 Minerallarning kristall tuzilishi



Download 6,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/303
Sana16.09.2021
Hajmi6,89 Mb.
#175764
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   303
Bog'liq
-qullanma

 
5.2. Minerallarning kristall tuzilishi. 
        Minerallarni  o’rganish  bilan  -    mineralogiya    fani  shug’ullanadi,  kristall  
va  kristalli  birikmalarni  -  kristallografiya  fani  o’rganib,    kristallarning  simmet-
riyasi,  shakli  va  tuzilishi  geometriyasi  bilan    shug’ullanadi.  Qattiq  minerallar 
tabiatda  kristall  moddalar  ko’rinishida,    nomuntazam,  donador,  ko’p  yoqli  shakl-
larda, yoxud  yaxlit ko’rinishda uchraydi.   Kamdan  -  kam  hollarda  esa  minerallar 
amorf  holida  uchrab,  shaklsiz  massalarni  hosil  qiladi.  Kristall  ko’rinishdagi 
moddalarning    (minerallarning)  asosiy  xususiyati,  ular  tarkibidagi  atom  va 
ionlarning  qat’iy guruhlar bo’yicha fazoda joylashib, kristall to’rlarni hosil qiladi.  
Geometrik  kristall  to’r,  bir  -  biri  bilan  zich  bog’langan  ko’p  yoqlilar  
(kublar, oktaedrlar, parallelopipedlar, romblar) dan iborat bo’lib,  ularning uchlari, 


29 
 
markazlari  yoki  tomonlarining  o’rta  qismida  aniq  masofada  atomlar  (ionlar) 
joylashgan  bo’ladi.  Kristall  to’rining  tuzilishidan  minerallar  kristallarining 
geometrik  shakli  kelib  chiqadi.  Masalan:  osh  tuzi  (galit)  -  kub  shaklida,  tog’ 
xrustali - prizma shaklida  (5.1-rasm). 
5.1-rasm. Ayrim minerallarning kristal turlariA – osh tuzi, B – olmos, V – grafit 
    
 
Kristallarda yoqlari, qirralari va uchlari bo’ladi 
(5.2-rasm). 
    Kristallarda yoqlari, qirralari va uchlari  soni 
hamma  kristallarda    turlicha  bo’ladi.  Kristallarda 
simmetriya  o’qlari  bo’lib,  uni  o’q  bo’yicha 
aylantirilganda,  qirralarini  bir  -  biriga  mos 
tushishidir.  
    Masalan:  6  qirrali  muntazam  prizmani  o’z 
o’qi atrofida har 60
0
 ga aylantirilsa uning qirralari, 
yoqlari va uchlari dastlabki holatiga mos  tushadi. 
Demak bu kristall simmetrik tuzilgandir. 
     Simmetriya tekisligi esa kristallarning teng ikkiga bo’luvchi xayoliy  tekislik 
bilan ifodalanib, R - harfi bilan belgilanadi va nihoyat simmetriya markazi bo’lib, 
kristall ichidagi nuqta bilan belgilanib,  - to’rning cheklangan elementlari (parallel 
qirralar, uchlar) dan baravar  uzoqlikda joylashgan bo’ladi  (5.3-rasm). 
5.2-rasm. Ayrim minerallar 
kristallari shakli. 1-kvarts, 
2-gips, 3-kal`tsit 


30 
 
 
O’q tekisliklari va simmetriya markazlari simmetriya elementi deb ataladi. 
Kristallarda simmetriyaning 32 xil ko’rinishi bo’lib, 7 guruhga yoki  Kristallogra-
fik singoniyalarga ajraladi. Ular triklinik, monoklinik,  rombik, trigonal, tetrogonal, 
gegsogonal, kub singoniyalardir. Ular  murakkablik jihatidan quyi, o’rta va yuqori 
singoniyalarga  bo’linadi.  Bu  singoniyalarga  kiruvchi  minerallar  kristallarida 
yoqlar,  tekislik,  markaz    va  o’qlar  soni  ifodalangan  va  bir  mineral  ikkinchisidan 
shu bilan farq  qiladi. 

Download 6,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish