Muhandislik -geologik tadqiqotlar

Konlarni razvedkasi. Boshlang’ich va mufassal razvedka bo’ladi.    
Boshlang’ich razvedkada quyidagi ishlarni bajarish lozim: 
- foydali qazilmani yotishini geologik sharoitlarini (yotish chuqurligi, ustini 
qalinligi, ya’ni foydali qatlamni qalinligi va formasi, foydali  suvlarni xususiyatlari 
va x.k.) belgilanadi; 
-  foydali  qazilmani  tarqalish  chegaralarini  aniqlash,  ya’ni  konni  chegara-
lash, ekspluatatsiya (qazib olish) uchun eng yaroqli uchastkalarni ajratish; 
- kondagi materialni zaxirasini (miqdorini) hisoblash; 
- foydali qazilma materialini sifatini o’rganish; 
-  konni  ishlatish  sharoitlarini  va  qurilish materialini  transportirovka imko-
niyatlarini aniqlashtirish. 
Konni  ishlab  chiqarishni  maqsadga  muvofiqligi  texnik-iqtisodiy  taxlil 
asosida  belgilanadi  va  ustki  jinslarqalinligi  (N)  bilan  foydali  qazilma  qatlamini 
qalinligi  (h)  nisbatidan  aniqlandi.  N/h  nisbat  geologik  koeffitsient  nomini  olgan. 
Bu  koeffitsient  qiymatini  kamayishi  bilan  konni    qimmati  oshib  boradi.  Iqtisodiy 
jihatdan 2:1 nisbat yaxshi, linzasimon konlar uchun 1:1 mumkin, agar faqat foydali 
qatlam 3-5 m dan katta bo’lmagan  chuqurlikdayotgan bo’lsa (yer yuzidan). 

---

238 
 
Konni  tarqalish  chegaralari  tog’  laxmlari  (shurflar,  burg’ilash  quduqlari) 
yordamida  belgilanadi,  ular  to’g’ri  setka  chiziqlari  kesishgan  nuqtalarda 
joylashtiriladi.  Laxmlar  orasidagi  masofa  ko’pincha  50-100  m  va  joyni 
sharoitlariga  bog’liq.  Qoyali  jinslarni    razvedkalashda  mavjud  ochiq  joylarni 
o’rganish  va  chuqur  bo’lmagan  (2-5  m)  shurflar  qazish  (ustki  qatlam  va  elyuviy  
qatlami  qalinligi  aniqlash  uchun)  bilan  cheklanadi.  Cho’kindi  jinslarni 
razvedkalashda  tog’  laxmlari  chuqurligi  foydali  qazilmani  to’liq  qalinligigacha 
yoki qatlamni qazishga mo’ljallangan qismigacha o’tiladi. 
Razvedka  tog’  laxmlari  geologik  kesimlar    tuzishga  imkon  beradi,  ular 
bo’yicha  foydali  qazilmani  yotish  tuzilishi,  ustki  va  foydali  qatlam  qalinligini 
bilish, konni ishlatishda grunt suvlarini ta’siri haqidagi masalani yechish mumkin.  
Foydali  qazilmani  sifatini  razvedka  laxmlari  yordamida  o’rganish  uchun 
o’ziga  xos  namunalar  olinadi.  Laboratoriya  sinovlari  o’tkazilish  uchun  quyidagi 
miqdorda namna olish lozim: qum  – 2-3 kg, graviy – 10-158 kg, tosh – 15-20 kg 
va x.k. 
Mufassal  razvedka  uchun  texnik  topshiriqni  talablariga  to’liq  javob 
beradigan  bitta  yoki  bir  nechta  uchastka  tanlanadi.  Bu  razvedkaning  asosiy 
vazifalari:  zaxiralarni  aniqlashtirish,  qo’shimcha  geologik  va  gidrogeologik 
ma’lumotlar to’plash va foydali qazilmani yaxshilab namunalash. 
Mufassal  razvedkani  o’tkazish  jarayonida  konni  qazib  olishni  texnik 
sharoitlari  aniqlanadi,  qazib  olishni  uslubi  belgilanadi,  tog’  ishlarini  o’tkazishga 
texnika aniqlanadi, foydali qazilmani qazib olishni texnologik sxemasi belgilanadi 
va x.k. 
Zaxiralar tasnifi va  qurilish materiali miqdorini hisoblash. Zaxira deganda 
geologik  tanani  hajmi,  tuzilishi,  xususiyatlari,  yotish      sharoitlari  va  tog’  qazib 
olish  ishlarini  o’tkazishbo’yicha  kompleks  ma’lumotlar  tushuniladi.  Rossiyada 
foydali qazilmalarni zaxiralari A, V va C kategoriyalari bo’yicha tasniflanadi, ular 
o’z  navbatida  C
1
  va  C
2
  ga  bo’linadi.  Har  bir  bo’limga  (kategoriyaga)  quyidagi 
mazmun beriladi:  

---

239