Muhandislik -geologik tadqiqotlar

7.3-rasm. Lakkolitlarning ko’rinishi 
Yer  bag’ridan  ko’tarilgan  magma,  ko’pincha,  tog’  jinslaridagi    darzlarni 
to’ldiradi va  magmatik  tomirlar  (shtoka) deb ataladigan plitasimon to’plamlarni 
hosil  qiladi. Agar parallel ustki to’g’ri chiziq tarzida qotsa,  daykalar  deb ataladi 
(7.4-rasm). 
         
      
 
7.4-rasm.  Magmatik  tomirlarning  ko’rinishi 
 

---

40 
 
Shunday qilib, magma litosferaga kirib, ammo yer ustiga  chiqa olmasdan, 
ma’lum  chuqurliklarda  batolitlar,    lakkolitlar,  shtoka, dayka  hosil  qilishi  yoki  yer 
ustiga  otilib chiqib, lava oqimi holida   to’planishi mumkin.  
Intruziv  jinslar  yer  bag’rida  turli  chuqurliklarda  bosim  ostida  asta  -  sekin 
bir  tekisda  sovishi  boisidan    kristallari  donador  yoki  yirik  bo’ladi.  Ana  shu 
sabablarga  ko’ra  ham  to’la  kristallanib  ulgurgan  bu  jinslar  zich,    zalvorli, 
g’ovakligi  juda  kichik  bo’ladi.  Effuziv  tog’    jinslari  magmaning  yer  ustiga  otilib 
chiqib  tarkibida    gaz,  suv  bug’lari  mavjudligi  va  tez  sovishi  oqibatida      to’la 
kristallanib ulgurmaydi va bu jinslar o’ziga xos  bo’lgan kristalli, mayda kristalli, 
porfirli  va  amorfli    (shishasimon)  tuzilishiga  ega  bo’ladi.  Vulqon  katta  kuch, 
shiddat  bilan  atmosferaga  yorib  chiqar  ekan  o’zi  bilan    magmaning  changlari 
(kullar,  qumlar)  shuningdek  yirik    sovub  ulgurgan  magma  bo’laklari  -  lapilla  va 
vulqon    bombalarini  ilashtirib  oladi. Sementlashib  birikib  qolgan    bu  tog’  jinslari 
suv havzalari, yon bag’irliklarda cho’kindi  materiallar bilan birikib vulqon tuflari 
va  brekchiyalarini  hosil  qiladi.  Magmatik  tog’  jinslarini    mineralogik  tarkibini 
ko’zdan  kechirilganda  ularning  90%    silikatlardan,  dala  shpatlaridan,  kvarts, 
amfibolalar, piroksenlar, olivin, slyudalardan tuzilganligini  ko’ramiz. Tarkibidagi 
qumtuproq  tarkibiga  ko’ra  ular    4    guruhga  bo’linadi:  Nordon,  o’rtacha  nordon, 
asosli va ultra asoslidir.