Muhammadyoqub ostonaqulov budjet hisobi

Savol va topshiriqlar
1. Maxsus mablag'larga doir operatsiyalarning hisobi uchun b u d jet 
tashkilotlarida qaysi schyotlar qo'llaniladi?
2. M azkur budjet tashkiloti tom onidan m axsus mablag'lar bo'yicha bajarib 
topshirilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizm atlar uchun buyurtm achilardan 
bank muassasasidagi maxsus m ablag'lar bo'yicha talab qilib olg u ng a
qadar depozit hisobvarag'iga kelib tushgan mablag’lar sum m asiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
3. Maxsus mablag'lar bo'yicha s a rf qilingan materiallar, pul m ablag'lari 
va boshqa xarajatlar sum m alariga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
4. Boshqa tashkilotlar tomonidan, m axsus mablag'lar bo'yicha xarajatlarga 
doir bajarib topshirilgan ishlari va ko'rsatgan xizmatlari sum m asiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
5. Ijara va kvartira haqi, transportda bajarilgan ishlarga va boshqa ko'r- 
satilgan xizmatlar uchun hisoblangan summ alarga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
6. 080-«lshlab chiqarish (o'quv) ustaxonalarining xarajatlari» schyoti va 
081-«Yordamchi (o'quv) qishloq xo'jaliklarining xarajatlari» sch yo - 
tini 
qo'llamaydigan yordam chi 
xo'jaliklarda tayyorlangan 
buyum - 
lar va mahsulotlarning kiriml qa n d a y buxgalteriya provodkasi tu zllib
rasmiylashtiriladi?
7. Depozit summalar kelib tushganida qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
8. Depozit summalar egalariga qaytarib berilganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
9. Depozit summalar taylnlanishi bo’yicha depozit hisobvarag'ldan o ’tkazib 
berilganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
10. Ishlab chiqarish (o'quv) ustaxonalarlda tayyor buyumlarni ishlab chiqarish 
bilan bog'liq bo’lgan xarajatlar sum m aga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
11. Budjet tashkilotining omboriga tayyor buyumlar va tayyor bosm a 
m ahsulotlar kirim qilinganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
12. Tayyor buyumlar, tayyor bosma m ahsulotlari va ko’rsatilgan xizm a tla r 
sotllganida qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

13.Yordam chi qishloq va o'quv-tajriba xo'jaliklarida mahsulotlar ishlab 
chiqarish bilan bog'liq xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya pro- 
vodkasi tuziladi?
14.B udjet tashkilotining om boriga yordamchi qishloq va o’quv-tajriba 
xo'jaliklarining 
m ahsulotlari kirim qilinganida qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
15. Yordamchi (o‘quv) qishloq x o ’jaliklarining mahsulotlari sotilganda ularning 
rejadagi tannarxi sum m asiga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
16. Shartnomalar asosida bajarilayotgan ilmiy-tadqiqotlar va konstruktorlik 
ishlarini bajarish bilan bog'liq xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
17. Bajarilgan va shartnom ada ko'zda tutilgan qiymati bo'yicha to'lash uchun 
buyurtmachilarga taqdim etilgan schyotlarda ko'rsatilgan ilmiy-tadqiqotlar 
va konstruktorlik ishlarining qiymatiga qanday buxgalteriya provodkasi 
tuziladi?
18. Bajarilgan va buyurtm achiga topshirilgan ilm iy-tadqiqotlar va konstruktorlik 
ishlari bo'yicha haqiqiy xarajatlar summasiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
19. Shartnomalar asosida bajarilgan ilmiy-tadqiqotlar va konstruktorlik 
ishlarini sotish natijasida olingan foyda summasiga qanday buxgalteriya 
provodkasi tuziladi?
20. Eksperimental qurilm alarni tayyorlash bilan bog'liq xarajatlar summasiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
21. Materiallami tayyorlash va qayta ishlash bilan bog'liq bo'lgan xarajatlar va 
ularning qiymati ham da tashib keltirish, saqlash va shunga o ’xshashlar 
bo'yicha xarajatlar sum m asiga qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
22. Qayta ishlash yoki tayyorlashda olingan qiymatliklarning summasiga 
qanday buxgalteriya provodkasi tuziladi?
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘N IKKINCHI BOB. 
BUDJET TASHKILOTLARIDA INVENTARIZATSIYA 
VA SCHYOTLARNING Y ILL IK YAKUNLANISHI
1. B U D JET T A SH K T L O T L A R ID A M O L -M U LK
VA M A JB U R IY A T L A R IN V E N TA R IZ A T SIY A S1
H aqiqatda m avjud mol-mulkni aniqlash, haqiqatda m avjud m ol- 
mulkni buxgalteriya hisobi m a ’lum otlari bilan solishtirib ch iq ish , 
m ajburiyatlarning 
hisobda 
to ‘la 
q ay d
qilinganligini 
tck shirish 
inventarizatsiyaning asosiy m aqsadi hisoblanadi. Q ayerda jo y lash g an id an
qat’iy nazar budjct tashkilotining b archa m ol-m ulki va m o liy av iy
m ajburiyatlarining barcha turlari inventarizatsiya qilinadi. B undan 
tashqari, budjct tashkilotiga tcgishli b o ‘lm agan, lekin b u xg alteriy a 
hisobida turuvchi (m as’ul saqlashda turuvchi, ijaraga olingan, q ay ta 
ishlashga oiingan) moddiy zaxiralar va boshqa m ol-m ulk h am d a 
qandaydir sabablarga muvofiq h isobga olinm agan m ol-m ulk ham
inventarizatsiya qilinishi kerak. M ol-m ulk joylashgan jo y i va m o d d iy
javobgar shaxsi b o ‘yicha inventarizatsiya qilinadi.
M ol-m ulk ijaraga berilganda, sotib olinganda, sotilganda ham da y illik
m oliyaviy hisobot tuzish oldidan, shu y iln in g 1 -oktabrida inven tarizatsiy a 
qilingan m ol-m ulkdan tashqari, inventarizatsiya o ‘tkazilishi shartdir. 
M oddiy zaxiralar yiliga kam ida b ir m arta inventarizatsiya q ilin adi. 
Asosiy vositalar ikki yilda kam ida b ir m arta, kutubxona fondlari esa 
besh yilda kam ida bir marta inventarizatsiya qilinadi. Pul m a b la g 'la ri, 
pul hujjatlari, qiym atliklar va q a t’iy hisobotdagi blanklar oyiga bir m arta , 
yoqilg‘i-m oylash materiallari va oziq-ovqat m ahsulotlari har ch o rak d a, 
qim m atbaho m etallar tegishli tarm oq qoidalariga muvofiq inven tarizatsiya 
qilinadi. Shuningdek asosiy v o sitalar va m oddiy qiym atliklar q a y ta
baholanganda, m oddiy-javobgar shaxslar alm ashganda, o ‘g ‘irlash yoki 
suiiste’m ol ham da qiym atliklam ing buzilishi aniqlanganda, ta b iiy
ofatlar, y o n g ‘in, avariya yoki ekstrem al sharoitlar keltirib ch iq arg an
boshqa favqulodda hodisalar so d ir b o ‘lganda, budjet tash k ilo ti 
tugatilganda (qayta tashkil qilinganda) tugatish (bo‘lish) balansini tu z ish
oldidan va qonunda ko‘zda tutilgan bosh qa holatlarda in ven tarizatsiy a
315
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o ‘tkaziladi. Jam oaviy m oddiy javobgarlikda budjet tashkilotining rahbari 
alm ashganda inventarizatsiya o ‘tkaziladi.
B u djet tash k ilo tla rid a inven tarizatsiy a o 'tk a z is h uchun doim iy 
fa o liy a t yurituvchi b u d je t tash k ilo tin in g rahbari y oki u n in g o ‘rinbosari 
(k o m issiy a raisi), bosh b u x g a ltc r va boshqa m u tax assis(m uh and islar, 
iq tiso d c h ila r, 
te x n ik la r 
va 
boshqa)lardan 
ib o rat 
tarkibda 
in v en tariz atsiy a k o m issiy a la ri tuziladi. Ishlar koMami k atta b o ‘lganda 
m o l-m u lk va m oliy av iy m ajb u riy a tla r inventarizatsiy asini b ir vaqtda 
am a lg a oshirish uchun in v en tariz atsiy a tayin lag an b ud jet tashkiloti 
ra h b a rin in g vakili (k o m iss iy a raisi), m uxandislar, m exaniklar, ish 
y u ritu v eh ilar, iq tiso d c h ila r, buxgalteriya x izm atin in g xodim i va 
b o sh q a la r tarkibida ish ch i inventarizatsiya ko m issiy alari tuziladi. 
K o m issiy a tarkibiga in v en tariz atsiy a qilinay otg an qiy m atliklarni, 
b ah o larn i va b o sh la n g ‘ich h iso b n i yaxshi biladig an tajrib ali xo dim lar 
k iritilish i kerak. B ir m o d d iy jav o b g ar shaxs jav o b g arlig id ag i m ol- 
m u lk n i in v en tarizatsiy a q ilish kom issiyasiga b ir xo dim ni ketm a-ket 
ik k i m arta ishchi in v e n ta riz a tsiy a kom issiyasiga rais sifatid a tayinlash 
m a n qilinadi. D oim iy fa o liy a t yurituvchi va ishchi inv entarizatsiya 
ko m issiy a la rin in g sh a x siy tarkibi budjet tash k ilo ti rahbarining 
b u y ru g ‘i bilan tasd iq lan ad i. Inventarizatsiya o ‘tk azish d a kom issiya 
a ’z o larid an loaqal b itta si q atnashm asligi in v en tarizatsiy a natijalari 
h a q iq iy em as, deb to p ilis h ig a asos boMadi.
D oim iy faoliyat yurituvchi inventarizatsiya kom issiyalari qiy- 
m atliklam ing butligini 
ta ’m inlash bo‘yicha profilaktika ishlarini 
am alga oshiradi, inventarizatsiya o ‘tkazishni tashkil qiladi va ishchi 
inventarizatsiya 
kom issiyalarining 
a’zolariga 
y o ‘l-yo ‘riq 
beradi, 
inventarizatsiyaning to ‘g ‘ri o ‘tkazilishi ustidan nazorat tekshiruvini 
ham da inventarizatsiyalar o ‘rtasidagi davrda saqlash va qayta ishlash 
jo y larid a m oddiy zaxiralam i tanlab-tanlab inventarizatsiyasini amalga 
oshiradi, inventarizatsiya natijalarini aniqlashning to ‘g ‘riligini va 
saqlanish joylarida q iy m atliklar bir navdan boshqa navga o ‘tkazilishiga 
do ir takliflam ing asoslanganligini tekshiradi, zarur hollarda, budjet 
tashkiloti rahbarining to p sh irig 'i bo'yicha qayta to ‘la inventarizatsiya 
o ‘tkazadi, qiym atliklam ing kam om adi yoki buzilishiga ham da boshqa
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

tartib buzilishiga y o ‘l q o ‘ygan shaxslardan olin g an tushuntirish xatlarini 
ko ‘rib chiqadi va aniqlangan qiym atliklam ing kam om adi va buzilishidan 
ko ‘rilgan zararlam i qanday qilib tartibga so lish to lg ‘risida takliflar 
bcradi.
Ishchi inventarizatsiya kom issiyalari qiy m atlik lam i va pul m ab- 
lag‘larini saqlanish joylarida inventarizatsiya qilishni va ishlab 
chiqarishni inventarizatsiya qilishni am alga oshiradi, budjet tashki- 
lotining buxgalteriyasi bilan birgalikda inventarizatsiya natijalarini 
aniqlashda qatnashadi va kam om adlam i berkitish va ortiqchaliklam i bir 
navdan boshqa navga o ‘tkazish hamda k am om ad lam i tabiiy kam ayish 
m c ’yori doirasida hisobdan chiqarish b o ‘y ich a takliflam i ishlab chiqadi, 
m oddiy qiym atliklam i qabul qilib olish, saqlash va om bordan chiqarishni 
tartibga solish, u lam in g hisobi va butligini n az o rat qilishni yaxshilash 
masalalari b o ‘yicha ham da m c’yoridan ortiq v a ishlatilm ayotgan m oddiy 
qiym atliklam i sotish haqida takliflar kiritadi.
Inventarizatsiya kom issiyasi m ol-m ulkning haqiqatda borligini tek- 
shirish boshlanguncha inventarizatsiya vaqtiga b o ‘lgan oxirgi kirim va 
chiqim hujjatlarini yoki moddiy qiym atliklar va pul m ablag‘lari harakati 
to ‘g ‘risidagi hisobotlam i olishi kerak.
Hisobotlarga ilova qilingan barcha kirim va chiqim hujjatlariga 
inventarizatsiya kom issiyasining raisi «invcntarizatsiyagacha» degan 
yozuv bilan sanani k o ‘rsatib imzo qo‘yadi. Bu buxgalteriyaga inven­
tarizatsiya boshlanishidagi holatga muvofiq hisob m a ’lum otlari bo ‘yicha 
m ol-m ulkning qoldig‘ini aniqlash uchun asos b o ‘ladi. iModdiy jav o b g ar 
shaxs «Inventarizatsiya boshlanishidagi holatiga m uvofiq m ol-m ulkning 
barcha kirim va chiqim hujjatlari buxgalteriyaga topshirilgan yoki 
kom issiyaga berilgan va ulam ing javob garlig ig a kelib tushgan barcha 
qiym atliklar kirim qilingan, chiqarilganlari csa xarajatga o ‘tkazilgan», 
deb tilxat beradi.
Inventarizatsiya boshlanishi oldidan inventarizatsiya kom issiyasi 
a ’zolarining q o ‘liga buyruq, kom issiya raisiga esa nazorat plom balagichi 
(plom balagich inventarizatsiya kom issiyasi ishlagan vaqti davom ida 
kom issiya raisida saqlanadi)beriladi. Buyruqda inventarizatsiya o ‘tkazish 
b o ‘yicha ishlam ing boshlanish va tugash m uddatlari belgilanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Agar m ol-m ulk inventarizatsiyasi bir necha kun davom ida o ‘tkazilsa, 
u holda m oddiy qiym atliklar saqlanayotgan xonalar inventarizatsiya 
kom issiyasi ch iq q an d a m uhrlangan bo‘lishi kerak. Inventarizatsiya 
kom issiyasi ishlagan vaqtda, dam olish vaqtlarida xatlash qog‘ozi (opis) 
berk xonada s h k a f yoki seyfda saqlanishi kerak. Buyruq buxgalteriyada 
«Inventarizatsiya o ‘tkazish to ‘g ‘risidagi buyruqlam ing bajarilishi ustidan 
nazorat qilish k ito b i» d a ro ‘yxatga olinadi. M oddiy qiym atliklam ing 
haqiqatda borligini tekshirishga kirishishdan avval inventarizatsiya 
kom issiyasi alo h id a kirish va chiqish jo y lari b o ‘lgan qiym atliklar 
saqlaniladigan xonalar, yerto‘lalar va boshqa joylam i plom balaydi, 
barcha o ‘lchagich asboblarining ishga yaroqliligini va ulam i belgilangan 
tam g‘alash m udd atlarig a rioya qilinganligini tekshiradi.
Inventarizatsiya to ‘satdan o ‘tkazilganda barcha moddiy qiym atliklar 
inventarizatsiyaga inventarizatsiya kom issiyasi ishtirokida tayyorlanadi, 
boshqa hollarda e s a oldindan tayyorlanadi. U lam ing miqdorini hisoblash 
oson bo ‘lishi uchun nom lari, navlari, hajm lari b o 'y ich a m a’lum tartibda 
guruhlangan, saralangan va joylashtirilgan b o ‘lishi kerak.
M oddiy q iy m a tlik la r inventarizatsiyasi u lam ing har biri joylashuvi 
va bu q iy m atlik lar qaysi m oddiy ja v o b g ar shaxsning tasarrufida 
b o ‘lsa, shu m o d d iy ja v o b g a r shaxs b o ‘yicha o ‘tkaziladi. H aqiqatdagi 
qoldiqlarni an iq lash m oddiy javobg ar shaxsning albatta qatnashuvi 
bilan am alga o sh irilad i. Q iym atliklam ing borligi inventarizatsiyada 
albatta hisob lash, to rtish , o ‘lchash y o ‘li bilan aniqlanadi. X atlashlarda 
inventarizatsiya q ilinayotgan qiym atliklar va obyektlam ing nom i va 
m iqdori h iso bda q ab u l qilingan nom enklatura va o ‘lchov birligida 
k o ‘rsatiladi. X a tla sh la r inventarizatsiya kom issiyasining barcha a ’zolari 
va m oddiy ja v o b g a r shaxslar tom onidan im zolanadi. Xatlash oxirida 
m oddiy ja v o b g a r sh ax slar qiym atliklar kom issiya tom onidan ularning 
ishtirokida tek sh irilg an lig in i, kom issiya a ’zolariga hech qanday 
e ’tirozlari y o ‘q lig in i va xatlashda sanab o ‘tilgan qiym atliklam i m a s ’ul 
saqlashga qabul q ilg an lig in i tasdiqlovchi tilxat beradi. M oddiy jav o b g ar 
shaxslam ing alm ash u v i m unosabati bilan qiym atliklam ing haqiqatda 
borligi te k sh irilg an d a inventarizatsiya xatlashlarda qiym atliklam i 
qabul qilib o lu v ch i shaxslar ularni qabul qilib olganligi haqida im zo
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chekadi, topshiruvchi shaxslar esa u la ra i topshirganligi x u su sid a im zo 
chekadi.
Tashkilotga tegishli bo‘lm agan, am m o unda turgan qiym atliklarga 
alohida xatlash ro ‘yxati tuziladi.
Invcntarizatsiya xatlashlari q o ‘lda aniq va tushunarli qilib to ‘ldiriladi. 
Hech qanday b o ‘yash va to zalash lar qilinishiga y o ‘l q o ‘yilm aydi. 
Inventarizatsiya xatlashining h a r b ir bctida m azkur betda yo zilg an m oddiy 
q iy m atliklartartib raqam larining soni va barcha m oddiy qiy m atlik lam in g 
natura ko‘rsatkichlaridagi, bu qiym atliklar qanday o ‘lchov birliklarida 
ko‘rsatilganligidan qat’iy nazar, m iqdorlarining um um iy ja m i so ‘z bilan 
ko'rsatiladi.
X atolarni to ‘g ‘rilash x a tla sh la rn in g barcha n u sx a la rid a xato 
y ozu v larn i chizish va chizilg an n i u stig a to ‘g ‘ri y o zu v n i q o ‘yish y o ‘li 
bilan am alga oshiriladi. T o ‘g ‘rila s h la r izohlan gan va in v c n ta riz a tsiy a
k om issiyasining barcha a ’z o la ri va m oddiy ja v o b g a r sh ax slar 
tom o nid an im zolangan b o ‘lish i kerak. In v en ta rizatsiy a x a tla sh la rid a
toM dirilm agan qatorlar q o ld irish g a y o ‘I q o ‘yilm ay d i. X a tla sh la rn in g
oxirg i b etlarida to ‘ldirilm agan q ato rla r chizib q o ‘y ila d i. A gar 
m oddiy ja v o b g a r shaxslar in v en tariz atsiy a d an s o ‘ng in v e n ta riz a tsiy a
x atlash larid a y o ‘l q o 'y ilg an x a to lik la rn i aniqiag an d a, u la r te z lik bilan 
(om bor ochilgunga qadar) bu h aq d a in v en tariz atsiy a k o m issiy a sig a 
m a ’lum qilishi kerak. M oddiy ja v o b g a r sh ax slarn in g k am o m ad lar 
yoki 
o rtiq ch alik lar 
m oddiy 
q iy m atlik lar 
n o m la rid a g i, 
q o ‘yib 
k etilg an lig i, hisoblashdagi va sh u n g a o ‘xshash x ato lik n a tija s id a so d ir 
b o ‘lgani haqidagi arizalari o m b o r och ilgunga q a d a r q a b u l q ilinadi. 
Inv en tarizatsiy a kom issiyasi k o ‘rsa tilg a n holatlarn i te k sh irib ch iqadi 
va ular tasdiqlangan hollarda aniqlangan x ato larn i b clg ilan g an
tartibd a to ‘g ‘rilash am alga o sh irilad i.
B udjet tashkilotlarining rah barlari m oddiy qiy m atlik lar va pul 
mablagMari inventarizatsiyasining to ‘g ‘ri va o ‘z vaqtida o ‘tkazilishiga 
va ulam ing to‘satdan o ‘tkazilishini 
ta ’m inlashga javobgardirlar. 
U lar qisqa vaqt ichida qiym atliklam ing haqiqatda borligi to ‘la va 
aniq tckshirilishini ta ’m inlaydigan sharoit yaratishga m ajburdirlar. 
Bosh buxgalter tegishli boMinmalar va xizm atlam ing rahbarlari bilan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

inven tarizatsiya o ‘tkazishning bclgilangan qoidalariga rioya etilishini 
diqqat bilan nazorat qilishlari shart.
Inventarizatsiya tugagandan s o ‘n g inventarizatsiya qanchalik to ‘g ‘ri 
o ‘tkazilganiigin i aniqlash uchun nazorat tekshiruvlari o ‘tkazilishi 
m um kin. U lam i, albatta inventarizatsiya o ‘tkazilgan om bor ochilgunga 
qadar inventarizatsiya kom issiyalarining a ’zolari va m oddiy javobgar 
sh ax slam in g qatnashuvi bilan o'tkazilishi kerak. Inventarizatsiya 
qanchalik to ‘g ‘ri o ‘tkazilganligiga doir nazorat tekshiruvlarining 
natijalari dalolatnom a bilan rasm iylashtiriladi va «Inventarizatsiya 
q anchalik to ‘g ‘ri o ‘tkazilganligiga doir nazorat tekshiruvlarini hisobga 
olish k ito b i» d a ro ‘yxatga olinadi.
Asosiy v o s i t a l a r inventarizatsiyasi
Inventarizatsiya boshlangunga qadar inventar kartochkalam ing, 
inventar kitoblam ing yoki x atlash ro‘yxatlarining m avjudligini va 
holatini, texnik pasportlam ing yoki boshqa texnik hujjatlarning borligini 
va h olatini, tashkilot tom onidan ijaraga, saqlashga va vaqtincha 
foydalanish ga berilgan yoki olingan asosiy vositalarga d oir hujjatlarning 
borligini tekshirib chiqish zarur. H ujjatlar b o ‘lmasa, ulam i olishni yoki 
rasm iylashtirishni ta ’m inlash zarur. Buxgaltcriya hisobi registrlarida 
yoki tex nik hujjatlarda to ‘g ‘ri kelm asliklar va noaniqliklar topilganda 
ularga tegishli tuzatishlar va aniqliklar kiritilishi kerak.
A sosiy vositalar inventarizatsiyasida komissiya majburiy tartibda 
obyektlam i naturada k o ‘rib chiqishni amalga oshirish va inventarizatsiya 
xatlash ro ‘yxatiga ulam ing nom lari, tayinlanishi, inventar raqamlari va 
asosiy texnik yoki foydalanish k o ‘rsatkichlarini yozadi. Hisobga qabul 
qilinm agan obycktlar ham da obyektlar bo‘yicha hisob registrlarida 
ulam i tavsiflovchi m a’lum otlar y o ‘qligi yoki noto‘g ‘ri m a’lumotlar 
ko‘rsatilganligi aniqlanganda kom issiya inventarizatsiya xatlash ro‘yxatiga 
bu obyektlar b o ‘yicha yetishm ayotgan yoki noto‘g‘ri m a ’lumotlar va 
texnik k o ‘rsatkichlam i q o ‘shib va to ‘g‘rilab qo‘yishi kerak.
Inventarizatsiyada aniqlangan hisobda yo‘q obyektlam i baholash 
jo riy q iy m at b o 'y ich a am alga oshirilishi kerak, eskirishi esa obyektlam ing
320
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

haqiqiy tcxnik holati b o ‘yicha b clgilanish i kerak. B aholanishi va eskirishi 
haqidagi bu m a ’lum otlar tegishli dalolatnom alar bilan rasm iylashtiriladi. 
Inventarizatsiya komissiyasi inventarizatsiyada an iq langan hisobda 
b o ‘lm agan obyektlar qachon va k im n in g farm oyishi bilan tiklangan(sotib 
olingan)ligini, ulam i tiklash (sotib olish) xarajatlari qanday q ilib hisobdan 
chiqarilganligini aniqlashi va buni bayonnom ada qayd qilish i zarur.
A sosiy vositalar xatlash ro ‘y x atig a obycktning asosiy tayinlanishiga 
muvofiq nom i bo‘yicha kiritiladi. A gar obyekt qay ta tiklashga, 
rekonstruksiyalashga, kengaytirishga yoki qayta u sk un alash ga uchragan 
va buning natijasida uning aso siy tayinlanishi o ‘zgarsa, u holda u 
xatlashga yangi tayinlanishiga t o ‘g ‘ri keladigan n om id a kiritiladi. 
M ashinalar, uskunalar va kuch qurilm alarining inventarizatsiya xatlashiga 
yakka-yakka inventar raqami, ishlab chiqargan zavod, ishlab chiqarilgan 
yili, tayinlanishi, quvvati va b o sh q alar k o ‘rsatib yoziladi.
Foydalanishga yaroqsiz va q ay ta tiklash m um kin boM m agan asosiy 
vositalar inventarizatsiya xatlashiga yozilm aydi. Bu o b y ek tlar uchun 
inventarizatsiya komissiyasi bu ob yektlam ing foy dalanish ga berilgan 
vaqtini va ulam ing yaroqsiz h olatg a olib kelish sabablarini k o ‘rsatib 
alohida xatlash tuzadi. 0 ‘z m ol-m ulkining inventarizatsiyasi bilan bir 
vaqtda ijaraga olingan va m a s’ul saqlashda turgan aso siy vositalar 
ham tekshiriladi. K o‘rsatilgan o b yektlar b o ‘yicha, bu o b yek tlar m as’ul 
saqlashga yoki ijaraga olinganligini tasdiqlovchi hu jjatlarg a havola 
qilingan holda, alohida xatlash ro ‘yxati tuziladi.
M oddiy q iy m a tlik la r in v e n ta riz a tsiy a si
M oddiy qiym atliklar inventarizatsiyasi, odatda, m uayyan xonadagi 
qiym atliklam ing joylashuvi tartibid a am alga oshiriladi. Q iym atlik lar 
tekshirilgandan so ‘ng xonaga k irish jo y i plom balanadi va k om issiya 
ishlash uchun keyingi xonaga o ‘tadi. M oddiy qiym atliklar inven tarizatsiya 
xatlashlariga har birining alohida nom i b o ‘yicha n om enklatura raqam i, 
turi, guruhi, artikuli, navi, bahosi va miqdori ko‘rsatib yoziladi. 
Inventarizatsiya komissiyasi raisi yoki uning to p sh irig ‘i b o ‘yicha 
kom issiya a ’zolari ombor m udirinin g va boshqa m od diy ja v o b g a r
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

sh ax slam in g ishtirokida m oddiy qiym atliklam ing haqiqatda borligini 
u lam i, albatta, qayta sanash, tortish yoki qayta oMchash y o ‘li bilan 
tckshiradilar.
Inventarizatsiya o ‘tkazilayotgan vaqtda kelib tushgan m oddiy 
q iy m atliklar m oddiy ja v o b g a r shaxslar tom onidan inventarizatsiya 
kom issiyasi a ’zolari ishtirokida qabul qilib olinadi va invetarizatsiyadan 
so ‘n g kirim qilinadi. B u m oddiy qiym atliklar alohida «Inventarizatsiya 
vaq tid a kelgan m oddiy qiym atliklar» nomli xatlash ro ‘yxatiga yoziladi. 
X atlash r o ‘yxatida ular qaehon va kimdan kelganligi, hujjatning sanasi 
va raqam i, nom i, m iqdori, bahosi va summasi ko ‘rsatiladi. Bir vaqtning 
o ‘z id a kirim hujjatiga inventarizatsiya kom issiyasi raisining imzosi 
bilan bu qiym atliklar yozilgan xatlash ro ‘yxati sanasiga havola qilinib 
«Inventarizatsiyadan keyin» degan belgi qilinadi.
Inventarizatsiya uzoq dav r m obaynida o ‘tkazilganda kam dan-kam
h ollarda v a faqat budjet tashkiloti rahbari va bosh buxgalterining yozm a 
ruxsati bilan inventarizatsiya jarayonida m oddiy jav o b g ar shaxslar 
tom on idan inventarizatsiya kom issiyasining a ’zolari ishtirokida m oddiy 
q iy m atliklar chiqarilishi m um kin. Bu qiym atliklar «Inventarizatsiya 
vaqtida chiqarilgan m oddiy qiym atliklar» nomli alohida inventarizatsiya 
x atlash ro ‘yxatiga yoziladi. B u xatlash ro ‘yxati inventarizatsiya vaqtida 
kelgan m oddiy qiym atliklar hujjatlariga o ‘xshash holda rasm iylashtirilgan 
b o ‘lishi kerak. C hiqim hujjatlarida inventarizatsiya kom issiyasi raisi 
im zosi bilan belgi qilinadi.
B o sh q a tashkilotlarga tegishli b o ‘lgan va m as’ul saqlashda 
tu rg an m oddiy qiym atliklar o ‘z m oddiy qiym atliklari bilan bir vaqtda 
inventarizatsiya qilinadi. B u qiym atliklarga, ana shu qiym atliklar m as’ul 
saq lash ga qabul qilinganligini tasdiqlovchi tegishli hujjatlarga havola 
q ilin g an holda, alohida inventarizatsiya xatlashi tuziladi. Kelib tushgan 
m oddiy qiym atliklar kirim qilinm aganligi aniqlanganda ulam i qabul 
qilib o igan shaxslardan tushuntirish xati talab qilinishi kerak, suiiste’mol 
o rqasidagi xiyonat aniqlanganda esa m ateriallar tergov organlariga 
berilishi kerak.
F oydalanishdagi kam baholi va tez eskiruvchi buyum lar ulam ing 
turgan jo y lari va ulam i m a s’ul saqlashga oigan shaxslar b o ‘yicha 
inventarizatsiy a qilinadi. Inventarizatsiya har bir buyum ni ko 'rib
322
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqish y o ‘li bilan amalga oshiriladi. Inventarizatsiya xatlashlariga kam
baholi va tez cskiruvchi buyum lar buxgalteriya hisobida qabul q ilin g an
nom enklaturaga muvofiq nom lari b o ‘yich a yoziladi. X o d im larg a 
individual foydalanishga berilgan kam baholi va tez eskiruvchi b u y u m lar 
inventarizatsiya qilinganda, bu b u y u m larg a javo bg ar b o ‘lgan sh ax siy
kartochkalar ochilgan shaxslar k o ‘rsatilib , guruhli inventarizatsiya 
xatlash ro ‘yxatlari tuzishga ijozat b eriladi va ular xatlash r o ‘y x a tig a
im zo q o ‘yadilar.
P u l m a b la g ‘la ri v a q a t ’iy h isob o td ag i 
b la n k la r in v e n ta riz a ts iy a s i
K assa inventarizatsiya qilinganda kassadagi haqiqatda m av ju d
naqd pul m ab lag ‘lari va boshqa q iy m atlik lar tekshiriladi. S hun ing dek , 
q at’iy hisobotdagi blanklar ham tekshiriladi. Kassadagi naqd q o ld iq q a 
hech qanday hujjatlar yoki tilxatlar q o ‘shilm aydi. K assim ing k assa d a 
m uayyan budjet tashkilotiga tegishli b o ‘lm agan pul m ablag‘lari va b o sh q a 
qiym atliklar borligi haqidagi arznom asi e ’tiborga olinm aydi. N aq d pul 
m ablag‘lari inventarizatsiyasi dalolatnom asida inventarizatsiya ku nidag i 
holatga m uvofiq naturadagi va hisob m a ’lum otlari b o ‘yicha qiy m atlik lar 
qoldiqlari ko‘rsatiladi va inventarizatsiya natijasi aniqlanadi. Q a t’iy 
hisobotdagi blanklarning haqiqatda borligini tekshirish b lan k lam in g
turlari bo‘yicha u yoki bu blankning b o sh lan g ‘ich va oxirgi raqam larin i 
hisobga oigan holda amalga oshiriladi. M azku r tekshirish natijalari 
maxsus xatlash bilan rasm iylashtiriladi. B ank m uassasasidagi pul 
m ablag‘larining inventarizatsiyasi b u d jet tashkilotining b u xg alteriy a 
m a’lumotlari b o ‘yicha tegishli subschyotlarda hisobda turgan su m m alar 
qoldig‘ining bank ko‘chirmasi b o ‘yicha m a ’lum otlari bilan so lishtirish
y o ‘li bilan am alga oshiriladi.
H iso b -k ito b lar in v e n ta riz a ts iy a s i
Budjet, xaridorlar, mol yetkazib beruvehilar, hisobdor shaxslar, 
ishchi va xizm atchilar, deponentlar v a b o sh q a debitorlar va k re d ito rla r 
bilan hisob-kitoblam ing inventarizatsiyasi tegishli hujjatlar b o ‘y ic h a
323
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qoldiqlam i aniqlash va b u xgalteriya hisobi schyotlaridagi sum m alam ing 
asosliligini sinchiklab tekshirishdan iboratdir. K om issiya debitorlar 
va kreditorlar subschyotlari b o ‘yicha qarzlam ing paydo b o ‘Iish 
m uddatlarini, ularning rcallig in i va d a’vo m uddati o ‘tkazib yuborilgan 
b o ‘lsa, d a ’vo m uddatlari o ‘tkazib yuborilishiga aybdor shaxslam i 
aniqlaydi. Ishchi va x izm atchilam ing qarzlari b o ‘yicha o ‘z vaqtida talab 
qilib olinm agan va d eponentlar subschyotiga o ‘tkaziladigan sum m alam i 
ham da ishchi va xizm atchilarga ortiqcha to ‘langan sum m alar va bu 
ortiqcha toMashlaming sabablari aniqlanishi kcrak boMadi. Hisob bcrish 
sharti bilan berilgan su m m alar inventarizatsiyasida berilgan b o ‘naklar 
b o ‘yicha hisobdor sh ax slam in g hisobotlarini ularning m aqsadga muvofiq 
foydalanilganligini h isobga oigan holda ham da har bir hisobdor shaxs 
b o ‘yicha berilgan b o ‘n ak sum m alari, ular berilgan sana va maqsadli 
tayinlanishi tekshiriladi.
I n v e n ta riz a ts iy a b o ‘y ic h a solishtirish v e d o m o stla rin i tuzish
Solishtirish vedomostlari inventarizatsiyada hisob m a’lumotlariga 
nisbatan farqlar aniqlangan qiymatliklar bo‘yicha tuziladi. Solishtirish 
vedomostlarida inventarizatsiya natijalari, ya’ni buxgalteriya hisobi 
m a’lumotlari bo‘yicha 
k o ‘rsatkichlar bilan 
inventarizatsiya xatlash 
ro‘yxatlarining m a’lumotlari o ‘rtasidagi farqlar qayd qilinadi. Solishtirish 
vedomostlarida moddiy qiym atliklar ortiqchaliklarining va kamomadlarining 
qiymati ularning buxgalteriya hisobidagi baholariga muvofiq keltiriladi.
In v e n ta riz a ts iy a f a r q l a r î n i ta rtib g a solish va in v entarizatsiya 
n a t i j a l a r i n i ra sm iylashtirish t a r t i b i
Inventarizatsiyada va boshqa tekshirishlarda aniqlangan qiymatlik- 
lam ing haqiqatda m avjudligining buxgalteriya hisobi m a’lumotlariga 
nisbatan farqlari quyidagi tarzda tartibga solinadi.
Ortiqcha chiqqan asosiy vositalar, m oddiy qiym atliklar, pul 
m ab lag ‘lari va boshqa m ol-m ulk kirim qilinadi va budjet tashkiloti 
m oliyalashtirishni k o ‘paytirishga hisoblanadi, keyin ortiqcha chiqish 
sabablari va aybdor sh ax slar aniqlanadi.
324
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

B elgilangan m c’yorlar doirasida qiym atliklam ing k am ayishi budjct 
tashkiloti rahbarining farm oyishi b o ‘yicha budjct tashkiloti m oliya- 
lashtirishni kam ayishiga hisobdan chiqariladi. K am ayish m e ’yorlari 
haqiqatda kam om ad aniqlangan holatlardagina qoMlanishi m um kin 
xolos.
B elgilangan m e ’yor doirasida qiym atliklarning kam ayishi navlarning 
aralashu vib o‘yichakam om adlarortiqchalikbilan qoplangandan kcyingina 
aniqlanadi. A gar belgilangan tartib d a navlar alm ashuvi b o ‘y ich a qoplash 
o ‘tkazilgandan so ‘ng ham qiy m atliklam ing kam om adi q olsa, u holda 
tabiiy kam ayish m e’yorlari qiym atliklarning faqat kam om ad aniqlangan 
nomi b o ‘yicha qoMlaniladi.
Tasdiqlangan m c’yorlar b o ‘lm agan taqdirda, kam ayishi m e ’yordan 
ortiq kam om ad deb qaraladi, qiym atliklam ing tabiiy kam ay ish m e ’yo- 
ridan ortiq kam om ad hamda qiy m atliklam ing buzilishidan k o ‘rilgan 
nobudgarchiliklar aybdor shaxslar hisobiga o ‘tkaziladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi M o liy a vazirligi, 0 ‘zbekiston R espublikasi 
D avlat Soliq q o ‘mitasi va 0 ‘zbek isto n R espublikasi M ch nat v a aholini 
ijtim oiy m uhofaza qilish vazirligining 2004-yil 10-m artdagi 3 7 ,2 0 0 4 -2 6 , 
20/1 -sonli q o ‘shm a qarori bilan tasdiqlangan « In ventarizatsiyajarayo nid a 
aniqlangan mol-mulk kam om adi v a ortiqehasining b u x g alteriy a hisobi 
va soliqqa tortish tartibi to ‘g ‘risida»gi Nizom bilan inventarizatsiya 
jarayonida aniqlangan m ol-m ulk kam om adi va ortiqehasini buxgalteriya 
hisobida aks cttirish va soliqqa to rtish tartibi belgilangan.
Ish bcruvchining m ulkiga yetkazilgan zarar hajm i, za rar uchun 
xodim ning m oddiy javobgarlik chegaralari va tartibini aniqlash 
0 ‘zbekiston Respublikasi M ehnat kodeksi bilan tartibga solinadi.
Bir oylik o ‘rtacha ish haq id an oshm aydigan y etkazilgan zarar 
sum m asini aybdor xodim dan u n d irish ish beruvchining farm oyishiga 
muvofiq am alga oshiriladi. F arm o y ish yetkazilgan za rar aniqlangan 
kundan boshlab bir oydan kech ik m asd an chiqarilishi m um kin. Bunda 
zarar hajm i inventarizatsiya o ‘tkazish davrida m azkur jo y d a amal 
qilayotgan bozor baholari b o ‘y ic h a hisoblanadi.
A gar xodim dan undirilishi lo zim b o ‘lgan yetkazilgan z a ra r sum m asi 
uning o ‘rtacha oylik ish haqidan yuqori yoki zarar an iq langan kundan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

b o sh lab bir oylik m uddat o ‘tgan bo‘lsa, undirish sud orqali am alga 
oshiriladi.
Ish beruvchining m ulki o ‘g ‘irlanganda, kam chiqqanda, qasddan 
y o ‘qotish yoki qasddan b u zish natijasida ham da boshqa hollarda 
yetkazilgan zarar hajmi b ozor qiym ati bo‘yicha hisoblanadi.
Invcntarizasiya jara y o n id a aniqlangan m ol-m ulkning bozor qiymatini 
aniqlash uchun quyidagilardan foydalanish mumkin:
a) ishlab chiqaruvchi tashkilotlardan va ulam ing rasm iy dilerlaridan, 
tovar xom ashyo birjalaridan, ko'chm as mulk birjalaridan yozm a 
shak ld a olingan xuddi shunday m ahsulotga doir narxlar to ‘g ‘risidagi 
m a ’lum otlar;
b ) M arkaziy bankning kam om ad (ortiqcha) aniqlangan sanadagi 
va tegishli m ulkni sotib olish sanasidagi kurslam ing nisbati shaklida 
an iqlang an hisob-kitob koeffitsiyentini qo‘Hagan holda sotib olish 
sanasidagi (tasdiqlovchi h u jjatla r m avjud bo‘lganda) m ol-m ulklam ing 
erkin konvertatsiyalanadigan v aluta (EKV)dagi qiym ati to ‘g ‘risidagi 
m a ’lum otlar;
d) tegishli davlat idoralarida mavjud bo ‘lgan narxlar darajasi 
to ‘g ‘risidagi m a ’lum otlar;
e) in ven tarizatsiy ao ‘tk azilayotgan davrda omm aviy axborot vositalari 
va m ax su s adabiyotlarda e'lo n qilingan narx darajalari to‘g ‘risidagi 
m a ’lum otlar;
f) tegishli m ol-m ulkning q iym ati to ‘g ‘risida baholovchining ckspcrt 
xulosasi.
K am om adlar va n o bud garchiliklar suiiste’mol qilinishi natijasida 
sodir b o ‘lgani aniqlanganda, tegishli matcriallar kam om adlar va 
n o budg archiliklar aniqlangandan s o ‘n g 5 kun ichida tergov organlariga 
beriladi, aniqlangan k am om ad lar va nobudgarchiliklar summasiga 
fuqarolik d a ’vosi qilinadi. K am o m ad lar va nobudgarchiliklam ing aniq 
aybdorlari aniqlanilm agan h o llard a qiymatliklar tabiiy kam ayishining 
m e ’yo rd an ortiqcha kam om adi v a qiym atliklam ing buzilishidan ko'rilgan 
nobudgarchiliklam i budjet tashkiloti m oliyalashtirilishining kam ayishiga 
hiso b d an chiqarish m um kin. B unda, qiym atliklar tabiiy kam ayishining 
m e ’y o rd a n ortiqcha kam om adi v a qiym atliklam ing buzilishidan k o ‘rilgan
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

nobudgarchiliklam i hisobdan chiqarishni rasm iylashtirish u ch u n taqdim
etiladigan hujjatlarda shunday kam om adlar va nobudgarchiliklam ing 
oldini olish b o ‘yicha k o ‘rilgan chora-tadbirlar k o ‘rsatilgan b o ‘lishi 
kerak.
N avlar alm ashuvi natijasidagi ortiqchaliklar va kam om ad lam i o ‘zaro 
hisobga o ‘tkazish faqat istisno tariqasida ayni shu tekshirilayotgan 
davrda, ayni shu tekshirilayotgan shaxsda, ayni shu no m dag i va shu 
m iqdordagi m oddiy qiym atliklarga nisbatan budjet tashkiloti rahbarining 
ruxsati b o ‘yicha amalga oshiriladi. M oddiy jav o b g ar shax slar y o ‘l 
qo‘yilgan navlar almashuvi h aq id a budjet tashkilotining rahbariga 
batafsil tushuntirish xati bcradi.
M oddiy javobgar shaxslam ing aybisiz paydo b o ‘lgan kam om adlar 
tom oniga navlar alm ashuvidagi qiym atlar farqiga inventarizatsiya 
bayonnom asida bu farq aybdor shaxslar hisobiga o ‘tkazilm aganligi 
sabablari haqida batafsil tushuntirish berilishi kerak. Inventarizatsiya 
natijalari inventarizatsiya tugallangan oyda hisobda va h iso bo td a, yillik 
inventarizatsiya bo‘yicha natijalar esa yillik m oliyaviy hisobotda qayd 
qilinishi kerak.
Inventarizatsiyada aniqlangan qiym atliklam ing haq iq atd a m avjudi 
va buxgaltcriya hisobi m a’lum otlarining tafovutlarini tartib g a solish 
haqidagi takliflar budjet tashkilotining rahbariga k o ‘rib chiqish uchun 
taqdim etiladi.
O rtiqcha chiqqan asosiy vo sitalar kirim q iling anida quyidagi 
buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 010*013, 015-019-«A sosiy v o sitalar» subschyotlari;
K redit 250 - «A sosiy vositalardagi fond» subschyoti.
O rtiqcha chiqqan m ateriallar v a oziq-ovqat m ahsulotlari kirim qilin­
ganida quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:
D ebet 060-069-«M ateriallar v a o z iq -o v q a t m ahsulotlari» su b sch y o tlari;
K red it 140 - «Tashkilot xarajatlari v a boshqa tad b irlar u ch u n budjetdan 
m oliyalashtirishga d o ir hisob-kitoblar» su b sch y o ti