Мухаммадиева Дилафруз Ахтамовна Сравнительное исследование

«Бобурнома»даги 
фраземалар 
таржимасининг структур-семантик хусусиятлари» деб номланади. Бу 
бобда «Бобурнома» матнидаги фраземалар семантик ва структур гуруҳларга 
ажратилган, туркча матнда фраземаларни ифодалаш муаммолари таҳлил 
қилинган. 
Учинчи бобнинг биринчи параграфи «Таржимада фраземалар 
хусусиятига асосланиш тамойили» деб номланиб, унда фраземаларнинг 
туркий филологияда ва ўзбек тилшунослигида ўрганилиш тарихи ҳамда 
ибораларни таржимада бериш масалалари ҳақида сўз юритилган. Жумладан, 
фраземаларнинг турлари, таркиби, бошқа тил бирликларидан фарқи ва айни 
шу хусусиятларининг таржимада ифодаланишида юзага келадиган 
мураккабликлар таҳлил қилинган. 
«Бобурнома»даги 
фраземаларнинг 
структур-семантик 
хусусиятлари» деб номланган иккинчи параграфда тана аъзолари билан 
боғлиқ фраземалар, кўнгил сўзи иштирокида юзага келган фраземалар 
таҳлилига эътибор қаратилган. 
«Бобурнома»да тана аъзолари иштирок этган фраземалар кўплаб 
учрайди. Бундай соматик фраземаларга бош, қўл, юз, оѐқ, тил, оғиз сўзлари 
қатнашган бирикмаларни келтириш мумкин. 
Асл матн 
Танқидий 
матн 
Табдил 
Туркча матн 
Тунди сабук 
Енгилтак 
Киши 
Hiddetli (ғазабли) 
Даст бурдан 
Қўлини 
кесади 
- 
Elini uzatan (қўлини узатади) 
Тиғ 
Тиғ 
Ханжар 
Kılıc (қилич) 
Ба дандон 
Тиши билан - 
- 
Газад 
Чайнар 
Тишлаш 
ısırır (тишлайди) 
Пушти дасти 
Қўли орқаси Бармоғи 
elinin arkası (қўлининг орқаси) 
Дариғ 
- 
Афсус 
peşiman 
olarek 
(пушаймонлик 
билан) 

---

17 
1. Бош ядроли фраземалар инсонлардаги турли-туман характер ва 
ҳолатларни ифодалашга хизмат қилади. Бош тортмоқ – «бўйсунмаслик», 
бош кўтармоқ – «исѐн қилмоқ» каби фраземалар итоат ѐки итоатсизлик; бош 
олиб кетмоқ – «бутунлай кетмоқ» иборасида воз кечиш; бошига етмоқ –
«ҳалок қилмоқ», бошини қўлиға олмоқ – «боши кесилганлик» фраземаларида 
ўлим; бош урмоқ – «намоѐн бўлмоқ» бирикмасида кўриниш маъноси юзага 
келган. 
Эътибор берсак, келтирилган мисолларнинг аксарияти бугунги кунда 
ҳам ҳеч ўзгаришсиз қўлланилади, фақат бошини қўлиға олиб ибораси бундан 
мустасно. Бу фразема нафақат «табиий ўлим» маъносини, балки кимдир 
томонидан «қатл эттирилиш», «ўлдирилиш» маъноларини ифодалайди. Бош 
урмоқ фраземаси бугунги кундаги маъносидан бутунлай фарқ қилади. 
Имодулмулкдинким, мундоқ намакҳаромлиқ бош уриб эди, ўлтуруб, жазосиға 
еткурди мисолида бу фразема «намоѐн бўлмоқ», «кўринмоқ» маъноларида 
қўлланган. Яъни, Имодулмулкда нонкўрлик белгилари кўринган эди 
(нонкўрлик қилган эди), шунинг учун ўлдириб, жазо бердик.