Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy (780-847)

G`arbiy tashki dengiz» (Atlantika okeani), «Qulzum dengizi va Yashil dengiz» (Qizil dengiz va Hind okeani) kabi nomlar uchraydi. Shuningdek, asarda Azov dengizi, Nil daryosi va ularning atrofidagi hududlarga izoh berilib, bu yerlarning xaritasi ham keltirilgan. Mohiyat va mazmuniga ko`ra, mazkur asar katta bir atlasga ilova qilingan izohdir.

Al-Xorazmiy Xorazm va Bag`dodda ijod qilganini inobatga olsak, shu ikki mintaqa o`rtasida qilgan sayohatlari natijalari olimning geografik asarlari uchun asos bo`lgan, deb aytish mumkin. Olim o`z asarlarida Yerning o`lchamlari haqida ham ba’zi ma’lumotlarni keltirgan va bu haqda sharq mamlakatlarida yashab ijod qilgan geograf olimlarning asarlarida qayd etilgan. Jumladan, Ibn al-Faqihning yozishicha, Al-Xorazmiy Yerni yassi, yuzasining umumiy maydoni 9 ming farsahga teng bo`lib, shuning o`n ikkidan bir qismidagina odamlar yashaydi, deb hisoblagan. Olimning maz­kur fikri o`sha paytlarda Yer shakli haqida hukmron bo`lgan taxminlarga asoslangan bo`lishi mumkin, albatta.

Al-Xorazmiyning geografik merosi arabshunos K.Nallino, chex olimi G.Mjik va vengriyalik tadqiqotchi K.Segledi tomonidan chuqur o`rganilgan. Italiyalik sharqshunos K.Nallino «Yevropadagi hech bir xalq Al-Xorazmiy erishgan yutuqqa erishishga va bunday asar yaratishga qobil emas edi», deb yozgan edi. K.Segledi esa Xorazmiy geografiyasiga asoslanib, «Dunaybo`yi mamlakatlarining Xorazmiycha xaritasi»ni qayta tuzishga muvaffaq bo`lgan.

Al-Xorazmiyning geografik g`oyalari bu fanni yangi pog`onaga ko`tarib, IX asr boshlaridagi sharqda yangi geografiya fanining yaratilishiga olib keldi. H.Hasanovning yozishicha, 1894-yilda Ita­liya Fanlar akademiyasining maxsus komissiyasi Al-Xorazmiyning «Surat al-arz» asarini har tomonlama tekshirib, u o`z davrining juda qimmatli qo`llanmasi bo`lganini va umuman, geografiyaning taraqqiyotiga ijobiy ta’sir etganini tasdiqlagan. Ana shunga ko`ra, Al-Xorazmiyni nafaqat buyuk geograf olim, balki sharq geografiyasining asoschisi, Ispaniyadan to Qashqargacha barcha tabiatshunos, geograf va sayyoh olimlar tadqiqotlari yo`nalishlarini belgilab bergan yo`lchi yo`lduz, deb aytish mumkin.