Muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fan

---

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA 

KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI 

 

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI 

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI 

 

 

 

Fan   

 

 

 

 

    Ma’lumotlar tuzilmasi va algoritmlari 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

LABORATORIYA ISHI № 6 

 

MAVZU:

 

DARAXTSIMON 

MA’LUMOTLAR 

TUZILMASINI 

TADQIQ QILISH

 

 

 

 

 

 

Guruh: 

 

 

 

 

 

 

 

 

      415 - 19 

 

Bajardi:  

 

 

 

 

 

 

 

 

      Ma’rufjonov O 

 

Tekshirdi:    

 

 

 

 

 

 

 

      Bo’riyev Y 

 

 

 

 

 

 

 

Toshkent–2020 

 

 

---

Nazariy qism 

 

 

 

Binar daraxtining tuzilishi 

Daraxt  - bu  uning har bir tuguni nol yoki bir- necha  bolaga ega bo‘lgan 

iyerarxik tuzilmadir. 

Daraxt tuzilmasi quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi mumkin:  

 

Bu daraxt oila tuzilmasini ifoda etmoqda. Daraxt tugunlari odamlarni 

ifodalamoqda, chiziqlar esa ular orasidagi bog‘lanishni. Bu turdagi maʼlumotlarni 

saqlash uchun daraxt tuzilmasi eng qulay tuzilma hisoblanadi. 

Ikkilik (Binar) daraxt 

Binar daraxt yuqorida ko‘rsatilgan daraxtga o‘xshaydi, lekin baʼzi qoidalarga 

asosan quriladi: 



 

Har bir tugundagi bolalar soni 2 tadan oshmasligi zarur 



 

Xar qanday tugun qiymatidan kichik bo‘lgan qiymat chap farzandga 

yoki chap           farzandning chap farzandiga yoziladi 

---



 

Xar qanday tugun qiymatidan katta bo‘lgan qiymat  o‘ng farzandga 

yoki ong farzandning o‘ng farzandiga yoziladi 

Keling shu qoidalar asosida qurilgan daraxtni ko‘raylik:

    

 

Ahamiyat bering, bosh tugun (8)dan chapdagi barcha elementlarning qiymatlari 

sakkizdan kichik undan o‘ngdagisi esa sakkizdan katta. Bu qoidalar daraxtning xar 

bir tuguniga tegishli. 

Keling daraxt bo‘sh bo‘lgandan boshlab qanday qurilganini qarab chiqamiz. 

Birinchi navbatda 8 ni qo‘shamiz. Dastlab daraxt bo‘sh bo‘lgani sabab u bosh 

tugun hisoblanadi. Undan keyin 4 ni qo‘shamiz. 8 dan 4 kichik bo‘lgani uchun 

tepadagi qoidalarga amal qilgan xolda 4 ni 8 ning chap tomoniga yozamiz. 8 

ning  hech qanday farzandi bo‘lmagani uchun 4 shu joyda qoladi. 

Endi 2 kiritamiz. Maʼlumki 2 dan 8 katta, shu sabab chapga yuramiz. Chapda 

allaqachon qiymat borligi sabab chap farzand qiymati 2 bilan solishtiriladi. Chap 

farzandning qiymati (4) 2 dan kata bo‘lgani sabab 4 ning chap tomoni qaraladi. 4 

ning chap tomonida element bo‘lmagani sabab 2 shu joyga joylashtiriladi. Shunday 

qilib kiritilgan xar bir element uchun yuqoridagi solishtiruvlar qaytariladi. 

Daraxtdan element olib tashlash 

---

Daraxt elementini o‘chirish oddiy tuyulishi mumkin, lekin hisobga olish kerak 

bo‘lgan holatlari mavjud. 

Algoritmning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: 



 

Qiymatga mos elementni topish 



 

Uni o‘chirish 

Biz berilgan qiymatga mos qiymatni topganimizdan keyin biz 3- xil holatga duch 

kelishimiz mumkin. 

1 – Holat: O‘chirilishi lozim bo‘lgan elementning o‘ng farzandi mavjud emas.  

 

 

Bu holatda biz, shunchaki chap farzandni o’chirilgan element o’rniga ko’chiramiz. 

Natijada yuqoridagi daraxt quyidagi ko’rinishga keladi: 

 

---

2 – Holat: O’chirilishi lozim bo’lgan elementning faqat o’ng farzandi mavjud va 

o’z navbatida bu farzandning chap tomonida element mavjud emas. 

 

Bu holatda o’chirilgan element o’rniga o’ng farzand (6) ko’chiriladi. Natijada 

daraxt quyidagi ko’rinishga keladi: 

 

 

3 – Holat: O’chirilayotgan elementning  o’ng farzandi mavjud va bu farzandning 

chap farzandi mavjud: 

---

 

Bu holatda o‘chirilgan element o‘rinini eng chapdagi element egallaydi yaʼni 6. Bunga sabab 

element o‘chirilganda tuzilma o‘z xususiyatlarini saqlab qolishi zarur yaʼni tugunning chap 

tomonida undan kichik, o‘ng tomonida esa undan katta qiymat joylashishi kerak. Natija:  

 

 

---

Masala sharti 

13-tartib raqam 

Binar daraxtning barcha barglari yozuvini chop etuvchi dastur ishlab chiqing 

Dastur kodi: 

/* 

Ma'rufjonov Obidjon 

Binar daraxtning barcha barglari yozuvini 

chop etuvchi dastur ishlab chiqing. 

*/ 

#include  

 

using namespace std; 

 

struct Daraxt_bargi 

{ 

int sanalar; 

struct Daraxt_bargi *chap, *ong; 

}; 

 

void Daraxt_bargi_chiqarish(Daraxt_bargi *ildiz) 

{ 

if (!ildiz) 

return; 

 

 

if (!ildiz->chap && !ildiz->ong) 

{ 

cout << ildiz->sanalar << " "; 

---

return; 

} 

 

if (ildiz->chap) 

Daraxt_bargi_chiqarish(ildiz->chap); 

 

if (ildiz->ong) 

Daraxt_bargi_chiqarish(ildiz->ong); 

} 

 

 

Daraxt_bargi* newDaraxt_bargi(int sanalar) 

{ 

Daraxt_bargi *temp = new Daraxt_bargi; 

temp->sanalar = sanalar; 

temp->chap = temp->ong = NULL; 

return temp; 

} 

 

 

int main() 

{ 

 

Daraxt_bargi *ildiz = newDaraxt_bargi(199); 

ildiz->chap = newDaraxt_bargi(432); 

ildiz->ong = newDaraxt_bargi(323); 

ildiz->chap->chap = newDaraxt_bargi(564); 

ildiz->ong->chap = newDaraxt_bargi(875); 

---

ildiz->ong->ong = newDaraxt_bargi(988); 

ildiz->ong->chap->chap = newDaraxt_bargi(667); 

ildiz->ong->chap->ong = newDaraxt_bargi(987); 

ildiz->ong->ong->chap = newDaraxt_bargi(943); 

ildiz->ong->ong->ong = newDaraxt_bargi(1000); 

 

 

cout << "Berilgan daraxt shu holatda " << endl << endl; 

 

cout << setw(15) << "199" << endl << setw(11) << "*" << 

setw(8) << "*" << endl << setw(8) << "432" << setw(15) << "323" 

<< endl << setw(4) << "*" << setw(15) << "*" << setw(8) << "*" 

<< endl <<  "564" << setw(14) << "875" << setw(14) << "907" 

<< endl << setw(11) << "*" << setw(8) << "*" << setw(8) << "*" 

<< setw(8) << "*" << endl << setw (11) << "667" << setw(8) 

<< "987" << setw (8) << "943" << setw(8) <<"1000" << endl << endl; 

cout << "Daraxt barglari qiymatlari " << endl; 

Daraxt_bargi_chiqarish(ildiz); 

 

 

return 0; 

} 

Natija 

---