Muhammad al-xorazmiy nomidagi tosh

2.2. Dastlabki ma‘lumotlar:

Nazorat topshirig‘ini bajarish uchun dastlabki ma‘lumotlar 2.1 – va 2.2 – jadvallardan olinadi.

2.1 – jadval

	Talabalarning variant raqamlari
	№1 №2. №3. №4. №5. №6. №7. №8. №9. №10.	№11. №12. №13. №14. №15. №16. №17. №18. №19. №20.	№21. №22. №23. №24. №25. №26. №27. №28. №29. №30.	№31. №32. №33. №34. №35. №36. №37. №38. №39. №40.	№41. №42. №43. №44. №45. №46. №47. №48. №49. №50.	№51. №52. №53. №54. №55. №56. №57. №58. №59. №60.	№61. №62. №63. №64. №65. №66. №67. №68. №69. №70.
Grunt turi	Nam qum	Ho‘l qum	Toshloq	Tuproq	Qora tuproq	Torf	Sariq tuproq
ρ , Om.m	500	300	80	60	50	25	60

2.2 – jadval

	Talabalarning variant raqamlari
	№1 №2. №3. №4. №5. №6. №7.	№11. №12. №13. №14. №15. №16. №17.	№21. №22. №23. №24. №25. №26. №27.	№31. №32. №33. №34. №35. №36. №37.	№41. №42. №43. №44. №45. №8. №9.	№46. №47. №48. №49. №50. №19. №20.	№51. №52. №53. №54. №55. №56. №18.	№57. №58. №59. №60. №28. №29. №30.	№61. №62. №63. №64. №65. №66. №10.	№67. №68. №69. №70. №39. №40. №38.
, Om	4	10	20	4	10	20	4	10	20	4
, Om	0,8	1,4	1,6	2	2,4	3,2	3,6	4,5	5	6,3
, Om	0,5	0,9	0,9	1	1,2	1,8	2,1	2,8	3,0	4,0
, Om	100	150	100	75	50	50	100	100	200	100
l , m	4,0	6,0	2,0	3,0	2,0	3,0	2,0	3,0	2,0	3,0
d, m	0,03	0,05	0,07	0,03	0,05	0,07	0,03	0,05	0,07	0,03
t, m	2,0	2,5	2,0	2,5	2,0	2,5	2,0	2,5	2,0	2,5
η	0,65	0,67	0,69	0,71	0,73	0,75	0,77	0,79	0,81	0,83

Barcha variantlar uchun U_F 220V
5.3. Bajarish uslubi:¹

Mazkur nazorat topshirig‘ida elektr qurilma ulangan neytrali erga ulangan uch fazali to‘rt o‘tkazgichli tarmoq chizish zarur bo‘ladi.

Talab qilinadi:

1. a) Fazaning korpusga qisqa tutashib kolganda qurilmani nolga ulashdagi (korpuslarning nolinchi o‘tkazgichga ulanganda) korpusdagi kuchlanishni aniqlash.

b) nolinchi o‘tkazgich erga qayta ulanganda korpusdagi kuchlanishni aniklash.

2. Qisqa tutashuv tokini aniqlash va saqlagichni kuyishi texnika xavfsizligi qoidalarni qoniqtirishini tekshirish.

I_QT I_YU, (2.1)

bu erda I_YU-saqlagich toki (I_YU=20, 30, 50, 100 A qiymatlar bo‘yicha tekshiriladi).

3. Faza korpusga tutashganda va nolinchi o‘tkazgich uzilganda (uzilish joyigacha va undan keyin) korpus potensiallarini aniqlash.

4. Faza erga tutashib kolganida nolinchi o‘tkazgich qayta ulanmaganida va ulanganida qurilma korpusiga tegib ketgan inson tanasidan oqib o‘tuvchi tokni hisoblang.

5. Bir faza erga ulanib kolganda korpusga tegish kuchlanishini aniqlash (sxemasini chizish).

6. R_EU4 Omdan oshmagan holda individual erga ulovchilardan tashkil topgan erga ulovchi qurilmani hisoblash.

7. Xulosa chiqarish.

Elektr qurilmani nolga ulashda u nolinchi o‘tkazgichga ulanadi. Nolga ulash korpusga bir fazali qisqa tutushuvdan saqlaydi, buning natijasida maksimal tok himoyasi ishlab ketadi va tarmoqning shikastlangan qismi uziladi. Nolga ulash erga yoki korpusga tutashuv momentida korpus potensiallarini kamaytiradi.

Faza nolga ulangan korpusga tutashganda qisqa tutashuv toki faza-nol halqa bo‘yicha oqib o‘tadi.

1. I_QT. – qisqa tutuashuv tokining qiymati quyidagi ifoda orkali aniqlanadi:

I_QT  U_f  Z_n , A, (2.2)

bu erda

Z_n – faza – nol halqasi qarshiligi (Z_n – transformator ikkilamchi cho‘lg‘amlari, faza o‘tkazgichi, nolinchi o‘tkazgichlar qarshiliklari qiymatlarini o‘z ichiga oladi);

U_f – faza kuchlanishi.

2. Erga nisbatan korpusning qayta erga ulanishsiz kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:

U_E  I_QT Z_N , V, (2.3)

bu erda Z_N – nolinchi o‘tkazgichning qarshiligi

3. Erga nisbatan korpusning qayta erga ulanishli kuchlanishi quyidagicha aniqlanadi:

U_EK  U_E R_n / (R_n + R₀), V (2.4)

bu erda R_0, R_n – mos ravishda neytralni erga ulanish va nolinchi o‘tkazgichning erga qayta ulanish karshiliklari, bunda R₀4 Om. Nolinchi o‘tkazgichning erga qayta ulanishi qisqa tutashuv momentida, ayniqsa nolinchi o‘tkazgich uzilib qolganida korpusdagi kuchlanishni kamaytiradi.

4. Nolinchi o‘tkazgich uzilganda va uzilgan joydan keyingi korpusga tutashuv erga nisbatan korpuslar kuchlanishi quyidagiga teng

Nolinchi o‘tkazgich erga qayta ulanmaganida

a uzilish joyidan keyin nolinchi o‘tkazgichga ulangan korpuslar uchun

U₁ U_f , V (2.5)

b uzilish joyidan oldin nolinchi o‘tkazgichga ulangan korpuslar uchun

U₂ 0, (2.6)

Nolinchi o‘tkazgich qayta ulanganida

v uzilish joyidan keyin nolinchi o‘tkazgichga ulangan korpuslar uchun

U₁U_f·_,V (2.7)

g uzilish joyidan oldin nolinchi o‘tkazgichga ulangan korpuslar uchun

_·_,V (5.8)

5. Ko‘rsatilgan hollarda inson tanasidan oqib o‘tuvchi tok quyidagicha aniqlanadi:

, A, (2.9)

_, (2.10)

_, A, (2.11)

_, A, (2.12)

bu erda R_h – inson tanasining qarshiligi (odatda R_h1000 Om qabul qilinadi).

6. Faza tasodifan erga tutashib qolganida nolinchi o‘tkazgich qayta erga ulanmaganida nolga ulangan qurilma korpusidagi kuchlanshi quyidagiga teng bo‘ladi

,V (2.13)

bu erda R₀ – neytralni erga ulanish qarshiligi, R₀   om, R_eu – faza o‘tkazgichini erga ulanish joyidagi qarshiligi.

7. t chuqurlikka qoqilgan bittalik erga ulagichning qarshiligi quyidagiga aniqlanadi:

_, Om (2.14)

bu erda

_ – gruntning solishtirma qarshiligi, Om mm 1m³ hajmli grunt namunasining qarshiligi;

_ – trubaning uzunligi, m;

d – trubaning diametri, m;

t – er sirtidan trubaning o‘rtasigacha bo‘lgan masofa.

8. h₃ ekranlash koeffitsientida zarur bo‘ladigan erga ulagichlar raqami quyidagicha aniqlanadi;

_, (2.15)

bu erda R_eu Om – erga ulash qurilmasining talab qilinadigan qarshiligi.

Javoblar: Variant nomeri -53.

Berilganlar:

Grunt turi-toshloq

ρ=80Om.m

_=20Om

_=1.6Om

_=0.9Om

_=100Om

l=2.0m

d= 0.07m

t=2.0m

η_ =0.69

U_F 220V

R_h1000 Om

R₀4 Om
Fomulalar:

I_QT  U_f  Z_n , A;

U_E  I_QT Z_N , V;

U_EK  U_E R_n / (R_n + R₀),V;

U₁U_f·_,V;

_·_,V;

, A;

_, A;

_, A;

,V ;

,Om

_.

Hisoblash:

I_QT  220 1.6 =137.5 A;

U_E  137.5*0.9= 123.75V;

U_EK  123.75*20 / (20 + 4)=103.125V;

U₁220·_=18.33V;

_·_=18.33V;

I_1.1=220/1000=0.22 A;

_=0.01833A;

_=0.01833A;

U_qk=220*4/(100+4)=8.462V ;

_=25.7343Om

_.
Javoblar:

I_QT = 137.5 A;

U_E = 123.75V;

U_EK = 103.125V;

U₁ = 18.33V;

U₂ = 18.33V;

I_1.1 =0.22 A;

I_1.2 = 0.01833A;

I_2.2 = 0.01833A;

U_qk = 8.462V;

R_beu =25.7343Om;

n = _.

III. Hisobot tayyorlash.

Hisobot tayyorlashda qo‘yidagilarga amal qidinadi:

1. Titul varog‘i (ilova 1 ga qarang).

2. Topshiriq shaklini o‘zgartirilmagan holatda to‘ldirish (word da yozish va tahrirlash qonun qoidalariga qatiy rioya etgan holda).

3. Nazariy savollarga javob berish.

4. Amaliy topshiriqni bajarish.

5. Bajarilgan ishlar bo‘yicha xulosa chiqarish. (ilova 2 ga qarang).

6. Foydalanilgan adabiyotlar va internet xavolalari ruyhati.

7. Baholash mezoni: №1 topshiriq bali 10 bal.

Kerakli harakatlar ketma-ketligiga rioya qilgan holda ishni to‘liq bajarish	1 ball
Talaba mustaqil mushohada yuritsa berilgan topshiriq mavzularining mohiyatini tushunsa	1 ball
Rasmiylashtirish sifati (tartibliligi, mantiqliligi)	1 ball
Hisob qitoblarda o‘lchov birliklarining mavjudligi	1 ball
Mavzu bo‘yicha maqsad va asosiy tushunchalar va ta’riflarning mavjudligi	1 ball
Variant bo‘yicha vazifani bajarilishi	1 ball
Amaliy ishlarining nazariy himoyasi (talaba mustaqil xulosa va qaror qabul qilsa, ijodiy fikrlay olsa, mustaqil mushohada yuritsa, berilgan topshiriq mavzularining mohiyatini tushunsa, bilsa, ifodalay olsa, aytib bera olsa, hamda topshiriqlar bo‘yicha tasavvurga ega bo‘lsa)	4 ball

Fan bo‘yicha umumiy ballar: jami-100 bal

Ma’ruza: 70 ball – har bir mavzu bo’yicha 10 ta test savollari (0.2 baldan, jami 2 ball) 15 ta mavzu 30 ball, 40 ball oraliq nazorat ishiga (nazorat assisment shaklida o‘tkaziladi).

Amaliyot: 30 ball – 10 baldan 3 ta topshiriq.

10 ball topshiriq: “5” – 9-10; “4” – 7-8,9; “3” – 6-6,9.

2 ilova

Bajarilgan ishlar bo‘yicha xulosa chiqarish.

Baxtsiz hodisalarning katta qismi avtotransport vositalari yoki texnikalar havo liniyalari bilan aloqa qilganda ro’y beradi. Agar transport vositasi yoki mashina “jonli” bo’lib qolsa, unga tegadigan har qanday kishi o’lim havfi ostida qoladi. Taksida bo’lgan har qanday odam kamroq xavf ostida qolishi mumkin. Havo muhiti va  tarkibi changlardan tashqari ishlab  chiqarish jarayonlarini amalga oshirish davrida yuzaga keladigan turli xil zaharli gazlar va kimyoviy moddalar bilan ham ifloslanadi. Bu atmosfera havosini buzilishi bilan bir vaqtda turli xil kasalliklarni kelib chiqishiga ham sabab 

bo‘ladi. Ishlab chiqarish jarayonida yuzaga kelayotgan zaharli va zararli moddalar, masalan, oqindi suvlar, axlatlar, ishlangan gazlar (ichki yonuv dvigatellaridan chiqadigan gazlar), radiaktiv moddalar, biotsidlar va boshqalar ekotizimga kelib tushgach, izsiz уo‘qolib ketmaydi.

___________________________________________________________________________________

Foydalanilgan adabiyotlar va internet xavolalari ruyhati

1. Hayot faoliyati xavfsizligi va ekologiya. Sapaev M.S., Qodirov F.M. O‘quv qo‘llanma, Toshkent-“Aloqachi”-2019, 276 b.

2. Hayot faoliyati xavfsizligi. Ekologiya. O.D.Raximov, I.X.Siddiqov, M.O.Murodov. Oliy ta’lim bakalavriyat yo‘nalishlari uchun darslik. T.: “Aloqachi”, 2017-332 b.

3. Ekologiya i bezopasnost jiznedeyatelnosti: Uchebnoe posobie dlya studentov VUZov/ red. L. A. Muraviy, 2002.-447 s.

4. Introduction to Health and Safety at Work. Phil Hughes, Ed Ferrett. The Boulevard, Langford Lane, Kidlington, Oxford OX5 1GB, UK. ISBN: 978-0-08-097070-7. 2011

1 Ф.М.Қодиров, С.М. Абдуллаева, Н.Ю. Амурова. «Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги» фани бўйича амалий машғулотларни бажариш учун услубий кўрсатмалар./Тошкент, ТУИТ, 2013й.-92б.