Muhabbat qissa yetim

1936-yil
SAN’ATKOR
K o n s e r t o d a td a g ic h a “ n a v b a td a g i n o m e r im iz d a ... 
Kelganlaringga rahm at, o ‘rtoqlar” bilan tam om b o ‘ldi. N om i 
chiqqan ashulachi — san’atkordan boshqa ham m a xursand bo'lib 
tarqaldi. S an’atkor tajang edi: tanaflus vaqtida zalga chiqqan 
edi, b ir traktorist uni savodsizlikda aybladi. Traktorist tanqid 
qilganiga san’atkor asti chiday olmas edi: traktor qayoqda-yu, 
m asalan “ chorzarb” qayoqda, traktorist qayoqda-yu, ashulachi 
qayoqda!
S a n ’atkor uyiga ketgani izvoshga o ‘tirganida yana tutaqib 
ketdi: “ H ech b o ‘lm asa aytadigan ashulangni o ‘rgan, so ‘zlarini 
to ‘g ‘ri ayt” emish! N im asini bilm aym an, nimasi to ‘g ‘ri emas? 
M eni shu vaqtgacha m uxbirlar, yozuvchilar ham tanqid qilgan 
em as, form alizm , naturalizm lardan o 'td im — hech kirn otvod 
beigani y o ‘q. O tvod berish qayoqda, hech kim m eni og‘ziga 
ham olm adi. Endi bir traktorist tanqid qilar emish!..
S a n ’a tk o r iz v o sh c h in i h a y ro n q o ld irib , o ‘z id a n - o ‘zi 
g'u ld irab b orar edi. Uyda xizm atchi ovqat qilib q o ‘ygan ekan, 
s a n ’a tk o m in g to m o g ‘idan h ech narsa o ‘tm adi — ikki piyola 
choy ichdi, xolos. Unga tu rib -tu rib nasha qilar edi: “A shulani 
m exaylistik aytar em ishm an! Tovushim yom on b o ‘lsa nega 
plastinkaga oldi? Tanqid deganiga endi bu kishining ham tanqid 
qilg'ulari kelipti... A m ali traktorist... O b b o L ”
— 0 ‘qishga bordingizm i?—dedi xizmatchiga qovog‘ini solib.
— Bordim ...— Xizmatchi ikki haftadanberi savod m aktabida 
o ‘qir edi.
176

---

— X izm atchisi savod m aktabida o ‘qiyotgan b ir kishini 
traktorist savodsiz, desa alam qilm aydim i?— dedi sa n ’atkor 
o ‘zicha b o ‘g‘ilib,— “labingdan b o ‘lsa olsam , e, shakarlab” , 
deganim u kishiga y o q m ap ti, “b o ls a ” em as, “b o ‘sa ” emish! 
0 ‘zi b ilm ay d i-y u , m e n g a o ‘rg atganiga k u yam an! Senga 
o ‘x s h a g a n s a v o d s iz la r “ b o ‘sa, b o ‘m a s a ” d e y d i. A rtis t 
k u ltu rn iy od am — g a p n i adabiy qilib a y ta d i — “b o ‘lsa, 
b o ‘lm asa” deydi. P ojarni “gugurtni yerga tash lam an g ” dedi, 
rejisserimiz esa “gugurtning yerga tasham ang” dedi. Q anday 
chiroylik! Pojam im i, pojarningm i? S hoshm a, nim a uch u n
pojarni? Pojarni, albatta! Rejisserim iz ju d a kulturniy odam . 
O dam degan m ana shunday b o ‘lsa, urishsa ham xafa b o ‘lmaydi 
kishi - ikki gapning b irida “ t a ’bir joyiz k o ‘rilsa” deb turadi. 
Bu traktorist m enga sh u n c h a dashnom berib, k o'ngil uch u n
b ir m arta “ta ’b ir joyiz k o ‘rilsa” dem adi.
X izm atchi d a fta r-q a la m keltirib, s a n ’a tk o rn in g oldiga 
q o ‘ydi.
— “J ” ning kattasi qanday yozilar edi? D o m lam iz b ir 
kuni ko'rsatgan edi, esim da qolm apti.
S a n ’atkorning jah li chiqdi:
— Endi “J ”ga keldingizm i? Barjom d e g an d a yoziladi. 
Kechagi barjom og‘zi o c h iq qo lip ti, gazi c h iq q a n d a n keyin 
b ir pulga qim m at. Siz ham dunyoga kelib kulturniy b o ‘lsangiz- 
chi!.. Burningiz terladi, arting, ta ’bir joyiz k o ‘rilsa!
S a n ’atkor o ‘m id a n turib yotoqqa kirib ketdi.
— Yotasizmi? — dedi xizm atchi narigi uydan?
— N im a edi?
— “J ” ning kattasini k o ‘rsatib berm adingiz, ertaga dom la 
so ‘raydigan edilar. Q anaqa yoziladi?
— K ichigini yozib q attiqroq o‘qing!
S a n ’atkor yechinib k o ‘rpaga kirdi. X izm atchi chiroqni 
o ‘chirib chiqdi. S an’a tk o r k o ‘zini yum di, k o ‘ziga g ‘ira-shira 
q o ro n g 'i zaldagi son-sanoqsiz kallalar k o ‘rindi. B ular ichida 
eng kattasi traktoristning kallasi, u iljayar edi.
— Afting qursin!— dedi sa n ’atkor va narigi yonboshiga 
ag ‘darildi.
Hayal o ‘tm ay uyquga ketib xurrak otdi. U ning xurragi ham
n echukdir adabiyroq edi: “ P luq-qum -prr... p lu q -q u m -p rr...”