Muammoni hal qilishning ilmiy yondashuvi. 5 Ilmiy yondashuv xususiyati

§1. Muammoni hal qilishning ilmiy yondashuvi.

Ilm –nauka (lot. scientia)
Ilm bu yangilik ustida ishlash yoki yangilik yaratish ilm qilish tushuniladi. Ilm turli sohalarda olib boriladi.
Ilm bu yangilik ustida ishlash yoki yangilik yaratish tushuniladi. Ilm turli sohalarda olib boriladi.

Ilmiy yondashuv xususiyati.

Ilmiy jarayon rivojlanuvchi jarayon xisoblanib butun yer yuzini egalab olgan. Uni o‘rganuvchi shaxslar olimlar xisoblanadi xam ular turli yo‘nalishda bo‘lishadi

• 
  Kizikuvchan olimlar.
  

Ular doim savollar berishadi.

• 
  Kuzatuvchi olimlar.
  

Ular dunyo o‘zganishlarini dikkat bilan kuzatib boradilar.

• 
  Ijodiy olimlar.
  

Ular asosan kuzatuvchan buladilar xam kuzatish natijasida g‘oyalar paydo kiladilar.
Tabiiy fanlar Fizikaviy Yer va kosmos Hayot Hayot faoliyati Yer va kosmosda kechadigan jarayonlarni o‘rganish O‘rganish materiya va energiya ximiya fizika botanika ekologiya geologiya okenografiya zologiya astronomiya

• 
  Skepticheskiy(isbot talab qiluvchi) olimlar
  

Ulra isbot talab qiladilar yeki har bir ishda mantik ko‘rishga harakat kiladilar.
Muammoga ilmiy yondashuv kuyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi.

• 
  Ilmiy-ommabop adabiyotlarga asoslangan
  
• 
  Ilmiy makola va tezislardan foydalanib
  
• 
  Ilmiy ishlardan foydalanib
  
• 
  Muammo saxasiga tegishli mu’lumotlarga asoslanib
  
• 
  Formulalar asosida
  
• 
  Teoremalar asosida
  
• 
  Aksiomalar asosida
  
• 
  Algoritmlar asosida
  
• 
  Modellar yordamida
  
• 
  Ilmiy-ommabop adabiyotlarga asoslangan- muammo yechishga qaratilgan adabiyotlar dan foydalanishadi
  
• 
  Ilmiy makola va tezislardan foydalanib – shu muammo to‘g‘risida chop etilgan makolalar o‘rganiladi va taxlil etiladi
  
• 
  Ilmiy ishlardan foydalanib-olimlarning muammoga tegishli masalalarni xal etish metodlaridan foydalanishadi
  
• 
  Muammo saxasiga tegishli mu’lumotlarga asoslanib-kiska va anik ma’lumotlar fakat muaammo soxasiga tegishli bo‘lgan ma’lumotlardan foydalaniladi
  
• 
  Formulalar asosida
  
• 
  Teoremalar asosida
  
• 
  Aksiomalar asosida
  
• 
  Algoritmlar asosida Natijalarni tahlil qilish va qaror qabul qilish Tekshirish natija asosida faraz qilish Savollar: -taxminlarni informuli rovka qilish - muammolar tuzilishi -ma’lumot larni xulosa qilish Gipoteza va Prognoz.
  
• 
  Modellar yordamida Model(lat. Modulus-ulchov, me’yor)-biror obekt yoki obektlar sistemasining obrazi yoki namunasidir. Masalan, Yerning modeli globus, osmon va undagi yulduzlar modeli planetariy ekrani; odam suratini shu surat egasining modeli deyish mumkin.
  

Modellashtirish uslubidan xozirgi zamon fanidan keng foydalanilmoqda. U ilmiy-tadqiqot jarayonini osonlashtiradi, ba’zi hollarda esa murakkab obektlarini o‘rganishning yagona vositasiga aylanadi. Modellashtirish, ayniqsa mavhum obektlarni, olis-olislarda joylashgan obektlarni, juda kichik hajmli obektlarni o‘rganishda ahamiyati kattadir. Modellashtirish uslubidan fizik, astronomik, biologik, iqtisod uchun xam foydalaniladi.
Obstrakt, fizik, matematik va biologik -modellar

• 
  Abstrakt modellar qatoriga matematik, matematik-mantiqiy modellar kiradi
  
• 
  Fizik model. Tekshirilayotgan jarayonning tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o‘lchami, tezligi, hajmi) jihatidan farq qiladigan modellardir
  
• 
  Matematik modellar tizimlarning tuzilishi, o‘zaro aloqalari va funksiyasi qonuniyatlarining matematik-mantiqiy, matematik tavsifidan iborat bo‘lib, tajriba ma’lumotlariga ko‘ra yoki mantiqiy asosda tuziladi, so‘ngra ular tajriba yo‘li bilan tekshirib ko‘riladi.
  
• 
  Biologik model turli tirik obektlar va ularning qismlari-molekula, suv-hujayra, organizm va shu kabilarga xos biologik tuzilish, funksiya va jarayonlarni molellashtirishda qo‘llaniladi. Matematik model
  
• 
  Matematik model deb, o‘rganilayotgan obektning matematik formula yoki algoritm ko‘rinishida ifodalangan xarakteristikalari orasidagi funksional bog‘lanishga aytiladi.
  
• 
  Masalan, ideal gazning matematik modeli gazning bosimi R, egallangan hajm va temperatura orasidagi funksional bog‘lanishi ifodalaydigan formula (Klapeyron formulasi)dan iborat Hodisalarning matematik model yordamida o‘rganish to‘rt bosqichni amalga oshiriladi.
  
• 
  Birinchi bosqich modelning asosiy obektlarini bog‘lovchi qonunlarini ifodalashdan iborat.
  

Ikkinchi bosqich matematik modeldagi matematik masalalarn tekshirishdan iborat. Uchunchi bosqichda qabul qilingan modelning amaliy mezonlarini qanoatlantirishi aniqlanadi, boshqacha aytganda, kuzatishlar natijasi modelning nazariy natijalari bilan kuzatish aniqligi chegarasida mos kelishi masalasi aniqlandi.To‘rtinchi bosqichda o‘rganilayotgan hodisalar haqidagi ma’lumotlarning yig‘ilishi munosabati bilan modelning navbatdagi tahlili amalga oshiriladi, takomillashtiriladi va aniqlashtiriladi.

• 
  Matematik modellar o‘z navbatida quyidagilardan iborat bo‘ladi:
  
• 
  Statistik tahlil.
  
• 
  Imitatsion modellashtirish.
  
• 
  Tarmoqli dasturlash.
  
• 
  Chiziqli dasturlash.
  
• 
  Ketma-ketlik nazariyasi.
  
• 
  Chiziqli bo‘lmagan dasturlash.
  
• 
  Dinamik dasturlash. O‘yinlar nazariyasi.