Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

1a-rasm. Energodispersion rentgen 
spektrometridan olingan elementlar tahlili 
1b-rasm. Sintez qilingan 
katalizatorning SEM da olingan sirt yuzasi 
tasviri 
Shuningdek, namunalarning sirt yuzasi geksan va benzol bugʻining adsorbsiyasi 
usulida tekshirildi. Olingan izotermalardan BET tenglamasi, sorbsiya izotermasi, va 
gʻovaklarning toʻyinish nazariyasi yordamida katalizatorlarning solishtirma sirt 
yuzasi oʻrtacha 180-220 m
2
/g oraliqda, gʻovaklarning oʻrtacha boʻlchami 1,90-2,20 
nm, gʻovaklarning solishtirma hajmi ham 0,80-0,95 sm
3
/g hamda monoqavat si gʻimi 
(α
m
, mol/kg) 3,80 ± 0,15 dan 2,22±0,57 gacha oraliqda ekanligi aniqlandi. 
Ushbu nanostrukturali katalizatorlarni metanning karbonatli konversiyasi orqali 
bir bosqichli metanol sintezi uchun qoʻllanildi va kerakli natijalar olindi. 
Adabiyotlar 
1.
U.S. 
Energy 
Information 
Administration. International Energy 
Statistics. 
https://www.eia.gov/beta/international/data/browser (accessed Dec 5, 2017). 
2.
Ravi M., Ranocchiari M., van Bokhoven J. A. Die direkte katalytische Oxidation von 
Methan zu Methanol-eine kritische Beurteilung //Angewandte Chemie. - 2017. - V. 129. - №. 52. - 
P. 16684-16704. 
3.
Schwarz H. Chemistry with methane: concepts rather than recipes //Angewandte 
Chemie International Edition. - 2011. - V. 50. - №. 43. - P. 10096-10115. 
4.
Saidov K. M., Mukhamadiev N. K. Synthesis of the catalysts based on oxides of 
some d-elements //IOP Conference Series: Materials Science and Engineering. - IOP Publishing, 
2020. - V. 1008. - №. 1. - P. 012035
. 
POLIURETANNING FIZIK-MEXANIK XOSSALARIGA 
POLIEFIRPOLIOL MIQDORINI TA’SIRINI OʻRGANISH
Muxiddinov B.F., Shodiyev A.F., Qiyomov Sh.N. 
Navoiy davlat konchilik va texnologiyalar universiteti 
Toshkent kimyo-texnologiya ilmiy tadqiqot instituti 
 
Bugungi kunda butun dunyoda kimyo sanoati, qishloq xoʻjaligi, metallurgiya, to 
gʻ- kon sanoati kabi turli sohalarda polimer materiallarning oʻrni beqiyosdir. Ushbu 
sinfga kiruvchi termoreaktiv poliuretan materiallarining yuqori elastiklik, 
mustahkamlik va ishqalanishga chidamlilik kabi xususiyatlarini oshirish-ga qaratilgan 
izlanishlarga e’tibor keskin ortmoqda. Sanoatda quyma poliuretan-lardan shinalar, 
koʻmir rudalarini sinflash uchun ehtiyot qismlari, konveyer lentalari, poyafzal 

---

320 
tagliklari va dekorativ devor bezaklari va boshqa buyumlar olinadi. Bundan tashqari 
termoreaktiv poliuretanlar asosan turli xil avtomobil qismlari, amortizatorlar ishlab 
chiqarishda ishlatiladi. 
Poliuretan materiallari turlicha nomlanadi va ishlab- chiqariladi. Poliuretan 
materiallarining 2000-2004 yillarda dunyo miqyosidagi iste’moli 320 mln tonnani 
tashkil etgan. Poliuretanlarni ishlab-chiqarish bilan birga ularning fizik-mexanik 
xususiyatlarini yaxshilash asosiy muammolardan biri boʻlib qolmoqda. 
Shu sababli poliefirpoliol miqdorini poliuretan materiallarining elastiklik va 
mustahkamlik kabi fizik-mexanik xossalariga ta’sirini oʻrganish uchun ma’lum bir 
molekulyar massaga ega gidroksil guruh saqlovchi poliefirpoliollarni poliuretan 
sintezida qoʻllash va kimyoviy tahlil qilish orqali amalga oshirildi [1,2]. 
Poliuretan namunalari tadqiq qilinayotgan 100 massa ogʻirlik qism 4,4-
metilendi-fenildiizotsianat va 10 (PU-1), 35 (PU-2), 75 (PU-3) massa ogʻirlik 
qismlardagi poliefirpoliollar asosida 3 xil miqdori tayyorlandi va tadqiq qilindi. 
Poliuretan namunalari (PU-1, PU-2, PU-3) fizik-mexanik xususiyatlari turli mexanik 
sinovlar yordamida oʻrganildi. Sinov natijalari quyidagi jadval va rasmda keltirilgan. 
Natijalar tahlili namunalarda poliefirpoliol miqdori ortishi bilan uzilishdagi 
nisbiy chоʻziluvchanlik va elastiklik muvozanatining ortishi, uzilishdagi 
mustahkamlikning kamayishiga proportsional ravishda oʻgarishini koʻrsatdi.