Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

AMMOFOS VA AMMIAK ASOSIDA YONGʻIN HIMOYA VOSITALARINI 
ISHLAB CHIQISH 
1
Abduraxmanov Gʻ., 
2
Tojiboyeva F.M. 
1
Samarqand Davlat Universiteti 
2
Oʻzbekiston Milliy Universiteti 
elektron pochta manzili: [e-mail] 
 
Antipirinlarning samaradorligi va xossalarin, ularning tarkibiga bogʻliq. 
Mahalliy xom ashyolar asosida yuqori samaradorlikka ega boʻlgan, xossalari 
yaxshilangan yangi turdagi yongʻin himoyasi tarkiblari olishning ilmiy-amaliy 

---

275 
asoslarini yaratish, sinovlardan oʻtkazish va ishlab chiqarishni tashkil etish bugungi 
kunning dolzarb masalasi. 
Hozirgi kunda oʻtkazilgan tadqiqotlar davomida ammofos va boshqa ba’zi 
noorganik tuzlar asosida antipiren tarkiblar olish boʻyicha tajribalar olib borildi. 
Tadqiqotlarda Samarqand, Olmaliq, Navoiiy, Chirchiq shaxarlarida ishlab 
chiqarilayotgan ammofos selitra, ammoniy sul’fat va boshqa turdagi kimyoviy 
mahsulotlardan foydalanildi. Shuningdek, tajribalarda Markaziy Qizilqum (MQQ) 
fosforit rudalarini kimyoviy va fizik usullar bilan qayta ishlab, antipiren tarkiblar 
olish borasida tadqiqotlar olib borildi. 
Yongʻin himoya vositalari (keyingi oʻrinlarda YoHV yoki HV) tarkibini ishlab 
chiqishda nisbatan yaxshi eruvchan ammofos asosidagi sistema tanlanadi. 
Tajribalarda quyidagi tarkibga ega (mass. %): N-10,7; P
2
O
5
-46,1; Al
2
O
3
-2,8; 
Fe
2
O
3
-2,3; CaO-1,9; SO
4
-7,5; MgO-3,5; F-1,0 ammofosdan foydalanildi. Bunda 
qoʻllaniladigan dastlabki moddalarning suvli eritmalari hosil qilindi. Shuningdek, HV 
tarkibiga kiruvchi boshqa tuzlar ham suvda 
eritib 
olinadi. 
Boshqa 
neytrallovchi 
qoʻshimchalar, masalan, natriy godrokarbonat, 
kaliy gidroksidlar miqdori kamligi sababli 
quruq holatda aralashma tarkibiga kiritiladi. 
Neytrallovchi qoʻshimchalarga ega boʻlmagan 
eritmalar pH ning ma’lum qiymatiga qadar 
ammiyakning eritmasi bilan ishlov beriladi. 
Ammiakni ammofos eritmasiga qoʻshishdan 
maqsad eritmaning pH neytlar muxitga 
keltirish va yuqori darajadagi yongʻindan 
himoyalash xossasiga ega boʻlgan ammoniy 
gidrofosfatning ulushini oshirishdan iborat. 
Ishga taklif etilayotgan barcha azot va fosfor 
saqlagan yongʻin himoyasi vositalarining 
fizik-kimyoviy xossalari va yongʻindan ximoya samaradorligi atroflicha tekshirildi. 
YoHV olishda foydalaniladigan ammofosning kimyoviy tarkibini yaxshilash 
maqsadida uning erish sharoitlari oʻrganiladi. Shu maqsadda erish jarayoniga 
temperatura, boshlangʻich granula boʻlchami, eritmaning aralashtirish intensivligi 
singari faktorlarning ta’siri aniqlanadi. Ammofosning eruvchanligi vaqt birligi ishida 
suyuq fazaning tiniq qismlaridagi azot yoki Р
2
О
5 
ning miqdori asosida baholanadi. 
Tajribalarda temperatura 20-60°С, granula boʻlchamlari 1 - 4 mm va ammafos: suv 
nisbati 5:95 dan 40:60 gacha oraligʻida oʻrganiladi. 
Ammofos eritmasini olish va uning tiniq qismini ajratishda 1-rasmda keltirilgan 
qurilmadan. 
Tajribalarda Р
2
О
5 
ning miqdori fotokolorimetrik usulda nazorat qilinadi. 
Ammofosning eruvchanligi temperaturaning 20, 40 va 60°С qiymatlarida oʻrganildi. 
Tajribalar ammafos: suv nisbatini 40:60 qiymatlarda olib borildi. Ammafosning 
eruvchanligiga temperaturaning ta’sirini aniqlash natijalari 3.2 rasmda keltirilgan.