Муаммолари республика илмий-амалий конференцияси материаллари

2
Зокиров Б.С. 
1
Қарши давлат университети, 
 
2
Ўз ФА Умумий ва ноорганик кимё институти
[e-mail] 
Нафақат Республикамизда балки ер юзида пахта, ғалла ва бошқа 
ўсимликларнинг тупроқ таркибидаги табиий мавжуд озиқа элементларидан 
озиқланиши вақт ўтган сайин озиқалар миқдори камайиши ҳисобига 
ўсимликлар талаб қиладиган озиқаларга бўлган эҳтиёжини қоплай олмайди. 
Шунинг учун, албатта, тупроққа ўсимликларнинг озиқаларга бўлган эҳтиёжини 
қоплайдиган қўшимча озиқалар, яъни минерал ўғитларни қўшиш зарурати 
пайдо бўлади. Айни ҳозирги вақтда кўп марталаб қишлоқ хўжалик экинлари 
экилган тупроқнинг унумдорлигини ва экинларнинг ҳосилдорлигини азот, 
фосфор, калийли ўғитларсиз оширишни тасаввур қилиб бўлмайди. Қаттиқ 
комплекс ўғитларни ишлаб чиқариш усулларини яратиш қишлоқ хўжалик 
экинларининг ҳосилдорлигини оширишга муҳим ҳисса қўшади. Маҳаллий, 
яъни Республикамиз ҳудудидаги хом ашёларни қайта ишлаб қишлоқ хўжалик 
экинларини озиқа моддаларга бўлган эҳтиёжини қондирувчи минерал ўғитлар 
олишнинг иқтисодий тежамкор усуллар яратиш асосий долзарб мавзу 
ҳисобланади [1-4]. 
Тадқиқот учун Марказий Қизилқумнинг P
2
O
5
-15,36%, CaO-44,17%, CO
2
-
11,66% таркибли бойитилмаган фосфорит унидан хом ашё ўрнида 
фойдаланилди. Хом ашёни қайта ишлаш учун 93% ли H
2
SO
4 
ва
57% ли HNO
3 
ишлатилди. 
Биринчи реакторда фосфорит унини H
2
SO
4 
нинг 40-100% стехиометрик 
меъёрлари билан монокальцийфосфат олишга қайта ишланди. 
Иккинчи реакторда таркибида P
2
O
5
-15,36%, CaO-44,17%, CO
2
-11,66% 
бўлган Марказий Қизилқум заҳирасининг бойитилмаган фосфорит уни ва
57% 
ли HNO
3 
нинг турли меъёрлари билан олиб борилди. 
Алоҳида тажрибада фосфорит унини HNO
3
нинг 40-100% стехиометрик 
меъёрлари билан нитрофос олишга қайта ишланди. 
Фосфорит унини сульфат кислотанинг 40-100% меъёрлари билан қайта 
ишлаб олинган суперфосфат ва нитрат кислотанинг 40-100% меъёрлари билан 
қайта ишлаб олинган нитрофос ўзаро аралаштирилди. Суперфосфат ва 
нитрофос ҳар хил