|
Адабиётлар
1. Юнкеров, В.И. Математико-статистическая обработка данных
медицинских исследований / В.И. Юнкеров, С.Г. Григорьев, М.В. Резванцев.
– 3-е изд., доп. – СПб.: ВМедА, 2011. – 318 с.
2. С.Б.Эшбуриев
Сигирлар
иккиламчи
остеодистрофиясининг
этиопатогенези ва профилактикаси //PhD диссертацияси 2011, Самарқанд, 122
б.
3. Лайшев К.А., Спесивцев А.В., Шалаев И.М. Нечеткие множества в
эпизоотологическом
прогнозировании
//Актуальные
проблемы
инфекционной патологии и иммунологии животных /Всерос. науч.-исслед.
ин-т экспер. ветеринарии. - М, 2006. - С. 88-89.
4. Спесивцев А.В. Управление рисками чрезвычайных ситуаций на
основе формализации экспертной информации. - СПб.: Изд-во Политехн. ун-
та, 2004. - 238 с.
5. Заде Л.А. Роль мягких вычислений и нечеткой логики в понимании,
конструировании и развитии информационных интеллектуальных систем
//Новости Искусственного Интеллекта. 2001.-№2-3. -С.7-11.
6. Алоев Р. Мухамедиева Д., Нуриллаев М.М., Абдурахмонов Т.Т.
Идентификация зависимостей успеваемости студентов с помощью нечеткой
базы знаний и регрессионной модели. // Совместный выпуск Узбекского
журнала «Проблемы информатики и энергетики» и сборника научных трудов
«Вопросы вычислительной и прикладной математики» по материалам
республиканской научно-технической конференции «Моделирование и
управление в реальном секторе экономики». 23-26 сентябрь. Ташкент, 2009,
С.111-114.
KOMPYUTERNI TASHKIL ETISH FANINI O’QITISHDA
ELECTRONICS WORKBENCH MULTISIM DASTURINI QO’LLASH.
A.S.Narkulov
1
, R.B.Tuxtayev
2
1
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari
universiteti Samarqand filiali , katta o’qituvchi
2
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari
universiteti Samarqand filiali , talaba
Mashg’ulotlar jarayonida egallangan nazariy bilimlarni mustahkamlash
amaliy mashg`ulotlar orqali amalga oshiriladi. Ammo bu mashg’ulotlarning
137
aksariyat qismida kutilgan natijaga erishilmaydi. Bunday salbiy holatning
kuzatilishiga amaliy stendlarining etarli emasligi, zamonaviy asboblar, qurilmalar
bilan ta`minlanmaganligi kabi sabablarni misol qilib ko’rsatish mumkin. Ushbu
muammoni mashg’ulotlar jarayonida virtual laboratoriyalardan foydalanish
yordamida bartaraf qilish mumkin.
Zamonaviy elektr va elektron qurilmalarni loyihalash va ishlab chiqish katta
aniqlik va chuqur tahlilni talab qiladi. Bundan tashqari, bajariladigan ishlarning
katta hajmga egaligi va murakkabliligi sababli kompyuter texnologiyalaridan
foydalaniladi.
Electronics Workbench Multisim dasturiy kompleksi elektr zanjirlarni
dasturiy loyihalash va imitatsiya qilish vositalaridan biri bo’lib hisoblanadi. U
elektr zanjirlarni va elektron qurilmalarni loyihalovchi korxonalarda va oliy o’quv
yurtlarida qo’llanilishi mumkin.
Electronics Workbench Multisim bilan ishlash kompyuter texnikasi bo’yicha
chuqur bilimlarni talab qilmaydi. Dasturning interfeysini bir necha soat davomida
o’zlashtirib olish mumkin.
Hozirgi vaqtda jahonda ko’plab kompyuterda modellash dasturlari
qo’llanilmoqda. Ular ichida o’quv yurtlarida eng ko’p qo’llaniladigan dasturlardan
biri Interactive Image Technologies firmasining Electronics Workbench Multisim
dasturidir.
Electronics Workbench Multisim (EWB) dasturi real vaqt masshtabida
ishlovchi, o’lchash asboblari bilan jihozlangan tadqiqotchining real ish joyi-
radioelektron laboratoriyani imitatsiya qiladi. Dastur yordamida har qanday
murakkablikdagi analog va raqamli radioelektron qurilmalarni tuzish, modellash va
tadqiq qilish mumkin.
Foydalanuvchining interfeysi menyu, asboblar paneli va ishchi sohadan
iborat (1-rasm).
Menyu quyidagi komponentlarga ega: fayllar bilan ishlash menyusi (File),
tahrirlash menyusi (Edit), zanjirlar bilan ishlash menyusi (Circut), sxemalarni tahlil
qilish menyusi (Analysis), oynalar bilan ishlash menyusi (Window), yordam
fayllari bilan ishlash menyusi (Help).
Asboblar panelida radioelektron sxemalar elementlarining tasvirlari bo’lgan
tugmalar mavjud (1-rasm). Tugmalar bosilganda ularga mos bo’limlar ochiladi,
1-rasm. Electronics Workbench Multisim kompleksining interfeysi.
138
Dasturning bosh oynasi 1-rasmda keltirilgan. Ko’rinib turganidek, dastur
standart interfeysga ega. Komandalar menyusi oynasi dastur oynasining yuqori
qismida joylashgan. Sxema oynasi dastur oynasining markaziy qismini egallaydi.
Ushbu oynada elektr zanjirlar hosil qilinadi va ularga kerakli o’zgartirishlar
kiritiladi.Belgilar oynasi sxema oynasining yuqori qismida joylashgan. Yuqori
qatordagi belgilar menyu komandalarini qaytaradi. Keyingi, ya`ni sxema
oynasining yuqorisida joylashgan belgilardan zanjirga ulanuvchi elementlar va
o’lchash asboblarini tanlash uchun foydalaniladi. Diodlarni (Diodes) va o’lchash
asboblarini (Instruments) tanlash oynalari 1-rasmda ko’rsatilgan.
Sxemani hisoblashni aktivlashtirish va to’xtatish (Activate/Stop) hamda
pauza (Resume) tugmalari dastur oynasining yuqori o’ng burchagida joylashgan.
Activate/Stop tugmasi 0 va 1 raqamlariga ega. Ulardan birini bosish yo’li bilan
sxemani hisoblashni aktivlashtirish yoki to’xtatish mumkin.
Sxemani uzoq vaqt davomida aktivlashgan holatda ushlab turish maqsadga
muvofiq emas. Chunki ma`lumotlarni uzoq vaqt davomida intensiv qayta ishlash
natijasida hisoblashlardagi xatoliklar ortib ketishi mumkin. EWB dasturida ishlash
quyidagi uch etapni o’z ichiga oladi:
• sxemani tuzish;
• sxemaga o’lchov asboblarini ulash;
• sxemani aktivlashtirish, ya`ni tadqiq qilinayotgan qurilmadagi jarayonlarni
hisoblash.
“VA” - mantiqiy elementini viziuallashtirishda Multisim dasturi elementlar
ba’zasidan bizga kerakli bo’lgan elementlarni tanlab olib sxemani chizamiz.
«VA» - mantiqiy ko'paytirish, «konyunksiya» elementi. X va Y kirishlarga
bir vaqtda “1” signali berilsa ya'ni ulagichlar bir vaqtda ulansa, Z chiqishda “1”
signali hosil bo'ladi ya'ni lampa yorishadi. Kirishlardan birortasiga yoki bir vaqtda
ikkalasiga «0» signali berilsa ya'ni ulagichlardan biri yoki bir vaqtda ikkalasi
ulanmagan holda bo'lsa, chiqishda «0» signali hosil bo'ladi ya'ni lampa o'chgan
holda bo'ladi.
Rasmdan ko’rinib turibdiki, kalitlar uzilgan holat 0 ga to’g’ri keladi. Agar 1
kalit ulansa birinchi kirishda 1 soni paydo bo’ladi.
2-rasm. «VA» - mantiqiy elementi sxemasi. Birinchi uzib-ulagich yopiq bo’lganda.
139
Olingan natijalar asosida mantiqiy elementning chinlik jadvalini to’ldirish
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
