Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети 1-мавзу. Диншунослик фанига кириш

Витольд Тайлок

«Дин, энг буюк ижтимоий қадриятлар шууридир»

Эдвард С. Амис

«Дин, муайян жамоатнинг вужудга келишини таъминловчи маросим ва эътиқодлар мажмуидир».

Эмиль Дюркгейм

Олимлар муайян эътиқод дин деб аталиши учун уч асосий хусусиятга эга бўлиши лозимлигини таъкидлайдилар:

• Ғайритабиий илоҳ (ёки илоҳлар) ҳақидаги тасаввурнинг мавжудлиги. Ҳар бир динда топиниш объекти - Худо бўлиши шарт ҳисобланади. Мавжуд динлардаги Худо ҳақидаги тасаввурларни шартли равишда иккига – трансцендент (ислом динидаги Аллоҳ таоло, христианликдаги Ота Худо, яҳудийликдаги Яҳве) ва имманент (антроморф ёки зооантроморф ёки зооморф шаклидаги) илоҳларга бўлиш мумкин;
• Худо билан инсонларни боғлаб турувчи культ ёки культлар (Худо билан инсонни боғлаб турадиган ибодат ва маросимлар) мажмуаси;
• Эътиқодчиларни ўзида жамлайдиган диний ташкилотларнинг мавжудлиги.

Диншунослик фанининг юзага келиши ва тарихий тараққиёти

• Геродот (мил. авв. V аср) ўзи тадқиқ қилган халқларнинг динлари ҳақида маълумотлар келтирган;
• Бу қизиқиш Ўрта аср Европасида ҳам мавжуд бўлган;
• Ислом оламида VIII -IX асрлардан эътиборан эса бошқа динларга «раддия»лар ёзила бошланган. Кейинги асрлардан эса «ал-Фирақ» (Фирқалар), «ар-Радд» (Раддия), «ад-Диёнот» (Динлар) ва «ал-Милал» (Халқлар) йўналишидаги адабиётлар вужудга келган.
• Ғарб мамлакатларида диншунослик фани кўпинча немис тилидаги «RELIGIONS WISSENSCHAFT» ёки инглиз тилидаги «HISTORY OF RELIGIONS» каби атамалар билан юритилади. Бу эса «Ихвон ас-сафо» рисолалари, Беруний ва Шаҳристоний асарларида қўлланилган «علم الاديان» (Динлар илми) ёки «تاريخ الاديان» (Динлар тарихи) атамаларининг ҳарфий таржимасидир.
• Замонавий Диншунослик эса бир ярим асрга яқин даврга бориб тақалади. Ғарбда, замонавий маънодаги динлар тадқиқотлари Макс Мюллер (1823-1900) томонидан бошлаб берилган. Олим 1856 йилда «Қиёсий мифология» ва 1870 йилда нашрдан чиққан «Динларнинг асоси ва шаклланишига оид дарс баҳолари» номли асарлари билан бошқа динларни тадқиқ қилишга йўл очган ва каттагина эътибор қозонган.