Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

Билимларни ўзлаштириш блоки
маълумотлар базасининг 
тўпланишини, билим ва маълумотлар модификацияси босқичини акс 
эттиради. Билимлар базасининг фикрлаш даражасидаги юқори сифатли 
тажрибадан фойдаланиш имкониятини акс эттиради. 
Мантиқий хулосалар 
блоки
қоидаларни фактлар билан қиёслаган ҳолда хулосалар мантиқини юзага 
келтиради. Унчалик ишончли бўлмаган маълумотлар билан ишлаш чоғида 
ноаниқ мантиқ, заиф ишонч юзага келади.
Тушунтириш (изоҳлаш) блоки
фойдаланувчининг технологияда билимлар базасидан фойдаланиш кетма-
кетлигини акс эттиради ва «нима учун?» деган саволга жавоб берувчи 
хулосага келади. 
Тушунтириш (изоҳлаш) блоки
фойдаланувчининг технологияда 
билимлар базасидан фойдаланиш кетма-кетлигини акс эттиради ва «нима 
учун?» деган саволга жавоб берувчи хулосага келади. 
Ҳозирги вақтда билимлар базасининг жорий этилиши касбий 
билимларнинг тўпланиш суръати билан белгиланади.
Касбий 
фаолиятнинг 
шакллантирувчи, 
яъни ЭҲМ базасида 
автоматлаштирадиган қисми - бу инсон томонидан тўпланган билимларнинг 
унча катта бўлмаган қисмидир. Тўпланган билимларнинг каттагина қатламини 
якка тартибда йиғиладиган билимлар ташкил этади.
Билимларни структуралаштириш ёки расмийлаштириш билимларни 
тақдим этишнинг турли усулларига асосланган. Замонавий ахборот 
тизимларида энг кўп фактлар ва қоидалар усулидан фойдаланилади. Улар 
айрим предмет соҳаларидаги жараёнларни баён этишнинг табиий усулини баён 
этади. 
Қоидалар одатда тавсия, кўрсатма, стратегияларни тақдим этишнинг 
формал(расмиятчилик) усулини таъминлайди. Улар агар предмет билимлари 
бирор соҳадаги масалани ечиш бўйича тўпланган амалий тасаввурлардан 
пайдо бўлгандагина тўғри келади. Қоидалар кўпинча «Агар бу...» хилидаги 
Фойдаланувчи 
Тушунтириш 
блоки 
Мантиšий
хулоса блоки 
Эксперт 
Билимларни
ўзлаштириш 
блоки 
Билимлар
базаси 

---

156 
тасдиқ кўринишда ифодаланади. Билимлар базасида предмет соҳасини баён 
этиш маълумотларни ташкил этиш ва тақдим этиш, вазифаларни 
шакллантириш, қайта шакллантириш ва ечиш усулларини ишлаб чиқишни 
назарда тутади. Предмет соҳаси тушунчаси(объектлари) рамзлар ёрдамида 
тасаввур қилинади. Масалан, бу рамз банк тизими учун мижоз, жамғарма 
воситаси, операция, вазифа ва шу кабилар бўлиши мумкин. Тушунчаларни 
манипуляция қилиш учун муносабатлар аниқланади, турли стратегиялар 
(мантиқий ёки тажриба натижасида олинган) қўлланилади. Билимларни 
тақдим этиш, уларни таркиблаштириш тушунчаларни, мураккаб, оддий 
бўлмаган вазифаларни назарда тутади. Шунинг учун қоидалар ҳам билимлар 
базасида мураккаб ёки кўп миқдорда ва ҳажмда бўлади.
Эксперт тизимлари шундай ишлаб чиқиладики, бунда ечим танлаш 
мантиқини асослаш ва ўргатиш ҳисобга олинади. Кўпгина эксперт 
тизимларида тушунтириш (изоҳлаш) механизми бўлади. Мазкур механизм 
қандай қилиб тизим ушбу қарорга келганини тушунтириш учун зарур 
бўлган билимлардан фойдаланади. Бунда эксперт тизимини қўллаш, ундан 
фойдаланиш ва ҳаракат чегарасини аниқлаш жуда муҳимдир.