Муаллифлар: Ходиев Б. Ю., Бегалов Б. А., Расулев Д. М., Абидов

 
4.1.3. Ахборот тизимининг функционал модели 
Ахборот тизимининг функционал моделини қуйидагича тасаввур этиш 
мумкин(1.22 - расм). 
Мазкур моделдан кўриниб турибдики, ахборот тизимининг соҳаси 
ахборот объектлари мажмуидан иборат ахборот маконини ифодалайди. 
Умуман олганда ахборот макони бир хилда эмас, чунки унда ахборотнинг 
юзага келиши, ташкил этилиши ва жойлаштирилиши жиҳатидан фарқланувчи 
ахборот объектларини ўзида сақлайди. 
Тизим орқали барча ахборотларнинг юзага келишини қуйидаги асосий 
процедураларга ажратиш мумкин: сақлаш, қидириш, қайта ишлаш, киритиш 
ва чиқариш. Биринчи учтаси ички босқич саналади, тўртинчи ва бешинчилари 
эса мазкур тизим билан ахборот манбаи ва ташқи муҳит ўртасидаги алоқани 
таъминлайди. 
4.1.4. Ахборот муҳити 
Ахборот муҳити ўзаро боғланган учта таркибий қисмни ўз ичига олади. 
Булар: фойдаланувчининг ахборот тузилмаси, ахборот технологияси, 
бошқарувнинг иштирок этувчи объектлари (1.23 - расм). 
Ахборот инфратузилмаси ахборотни ўз мақсадларига эришиш учун 
фойдаланади.
Ахборот технологиялари фойдаланувчиларни зарур технологиялар билан 
таъминлаш воситаси саналади. 
Ахборот технологияси 
Техник восита
Бошšарув тизими 
Ахборот тизими 
Дастурий восита 
Персонал
Ижро тизими 

---

102 
Ахборот 
инфратузилмаси 
доирасида 
ахборот 
технологиялари 
фойдаланувчилари ҳам ўзаро ҳаракатланувчи ўзига хос муҳит сифатида кўриб 
чиқилади 
Ахборот тизими 
1 - ахборотни ташкил этиш, сақлаш ва тақдим этиш тизими; 
2 - ахборотни киритиш, янгилаш ва тузатиш тизими; 
3 - ахборотни истеъмол қилиш тизими. 
1.22 - расм. Ахборот тизимининг функционал модели 
 
Фойдаланувчи керакли ахборотни олиш учун расмий (формал) ва 
норасмий ахборот тизимлари ёрдамида унинг манбаига мурожат қилиши 
лозим. Ташқи манбага расмий тизим орқали кўриб борилади. Бу тизим 
ахборотни рақам ва матнли маълумот (статистик ҳисоботлар, китоб, журнал, 
хабар ва ҳаказо) кўринишида тақдим этади. Ички манбага мурожат қилиш 
ахборот технологиялари компонентлари-компьютерлар, тизимли ва амалий 
дастурий таъминот ҳамда зарур ҳолларда коммуникация воситалари ёрдамида 
амалга оширилади. Ички манбалар норасмий тизим воситасида маълумотлар 
базасидан сўровга жавоб тариқасида фойдаланувчини ахборот билан 
таъминлайди. Фойдаланувчи расмий ва норасмий тизимга суяниб ижтимоий 
фаолият, корхона ва ташкилот ишини тавсифловчи ахборотни олади.
Анъанавий ахборот технологияси ривожланиши икки анъанавий сегмент 
маълумот ва матндан ташқари, яна қўшимча иккита сегмент-тасвир ва нутқни 
қайта ишлашни таъминлайди.
Ахборот муҳити ахборотни қайта ишлаш, қабул қилиш, ўтказиш ва 
қидириш қобилиятига кўра қисмларга бўлинади. Ўз навбатида, қайта ишлаш 
қобилияти инсоннинг ахборотни қабул қилиш имкониятига кўра аниқланади. 
Айрим ҳолларда ахборот шакл, ҳажм ва ҳаказо белгилар бўйича 
таркиблаштиришни талаб қилади.
Қайд этиш лозимки, фойдаланувчи ахборот манбаига муҳтож бўлади. 
3 
3 
3
2 
2 
2 
2 
3 
3 
3 
1 

---

103 
Чунки у ахборотни уйғунлаштиришга қанча кўп вақт ва куч сарфласа, 
самарадорлик ҳам шунча кам бўлади. Фойдаланувчининг фаолият 
самарадорлигини ошириш учун ахборотни интеграллаш жараёнини турли
йўллар билан амалга ошириш мумкин. Интеграллаш жараёнининг даражасини 
белгилашни янги ахборот технологиялари ШК, МББТлар таъминлайди. 
Асосий урғу турли хилдаги ахборотни қайта ишлаш имконини берадиган ва ўз 
ичига интеграллашган маълумотларни қайта

---

104 
1.23-расм. Ахборот-коммуникациялар технологиялари 
ишлаш воситалари, маълумотлар базаларини бошқариш тизими, алоқа 
воситалари ва матнли процессорларни олувчи амалий дастурий таъминотга 
қаратилади. 

---

105