Muallifdan



Download 1,3 Mb.
Pdf ko'rish
bet150/180
Sana16.01.2022
Hajmi1,3 Mb.
#374631
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   180
Bog'liq
Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish

 SINTAKSIS 
 
Grammatika til haqidagi fanning bir qismi bo‘lib, morfologiya va 
sintaksisdan  iborat.  Morfologiyada  so‘z  turkumlari,  sintaksisda  so‘z 
birikmalari,  gap  turlari  o‘rganiladi,  Grammatika  grekcha  so‘zdan 
olingan  bo‘lib,  “o‘qish  va  yozish  san’ati”  degan  ma’noni  bildiradi. 
Sintaksis ham grekcha so‘z bo‘lib, “tuzish” demakdir. 
  
So‘z birikmasi 
 
Ikki  yoki  undan  ortiq  mustaqil  so‘zning  ma’no  va  grammatik 
jihatdan tobe munosabat asosida bog‘lanishi
 so‘z birikmasi
 deyiladi. 
So‘z birikmasi gapdan quyidagicha farqlanadi. 


Xolmanova Z. Tilshunoslikka kirish 
 
www.ziyouz.com
 kutubxonasi 
146 
146
 
1.  So‘z  birikmasi  kengaygan  ma’no  ifodalaydi.  Gap  esa  fikr 
bildiradi.  Shu  bois,  so‘z  birikmasi  tugallanmagan  ohang  bilan,  gap 
tugallangan ohang bilan aytiladi. 
2.  So‘z  birikmasi  ergash  so‘z  va  bosh  so‘zdan  iborat  bo‘ladi. 
Gapda esa bosh va ikkinchi darajali bo‘laklar ishtirok etadi. 
 Mustaqil  so‘zlar  ma’no  va  grammatik  jihatdan  bog‘lanib,  so‘z 
qo‘shilmasi hosil qiladi. So‘z qo‘shilmasidagi so‘zlar bog‘lanishi ikki 
xil bo‘ladi a) teng bog‘lanish b) tobe bog‘lanish. 
Teng  bog‘lanishli  so‘z  qo‘shilmasida  so‘zlar  o‘zaro  teng 
munosabatda  bo‘ladi:  ezgulik  va  yaxshilik.  Tobe  bog‘lanishli  so‘z 
qo‘shilmasi  (so‘z  birikmasi)da  bir  so‘z  boshqasiga  tobe  bo‘ladi: 
bebaho xazina, umidvor nigoh. 
Ega  va  kesimning  bir-biriga  bog‘lanishi  so‘z  birikmasi 
hisoblanmaydi. 
So‘z birikmasida bosh so‘z va ergash so‘z quyidagicha farqlanadi: 
a)  bosh  so‘zning  ma’nosini  izohlab,  ravshanlashtirib  kelgan  so‘z 
ergash so‘z, ma’nosi izohlanayotgan so‘z esa bosh so‘z hisoblanadi. 
b) oldin kelgan so‘z ergash so‘z, keyin kelgan so‘z bosh so‘z bo‘ladi; 
v)  bosh  so‘zdan  ergash  so‘zga  so‘roq  beriladi:  ko‘rkam  xiyobon-
qanday  xiyobon?  g)  kelishik  qo‘shimchalari  ergash  so‘z  tarkibida, 
egalik qo‘shimchasi bosh so‘z tarkibida bo‘ladi: mening maqsadim. 
Bosh  so‘z  qaysi  so‘z  turkumiga  mansubligiga  qarab,  so‘z 
birikmasi ikki xil bo‘ladi: 1. Otli birikma 2.Fe’lli birikma. 
 1. Bosh so‘z ot, sifat, son, olmosh, harakat nomi bilan ifodalansa, 
otli  birikma  hisoblanadi:  nordon  anor,  asalday  shirin,  fidokorlikda 
birinchi, yig‘ilganlarning barchasi, topshiriqni bajarish. 
 2.  Bosh  so‘z  fe’l  va  uning  ravishdosh,  sifatdosh  shakllari  bilan 
ifodalansa,  fe’lli  birikma  hisoblanadi:  kecha  kelding,  kelajakni 
o‘ylab, erta kelgan.  
 

Download 1,3 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish