III. YANGI MAVZU BAYONI. AbdullaQAHHOR (1907-1968 O'zbek milliy nasrimng zabardast vakillaridan biri yozuvchi Abdulla Qahhor 1907-yilning 17-sentabrida Qo'qon shahridan uncha uzoq bo'l- magan Asht qishlog'ida dunyoga kelgan. Uning otasi usta vbduqahhor temirchilik bilan shug'ullanardi. Ustan.ng oilasida garchi juda ko'p far- zand tug'ilgan bo'lsa-da. ular orasidan faqat Abdullajong.na yashab qo- lib. boshqalari go'daklik chog'landayoq turli sabablarga ko'ra nobud bo'lishadi. Abdullajon tug'ilgan davrini tasavvur qilar ekansiz. avvalgi daislarda o'tilgan G'afur G'ulom mavzusi. o'sha ijodkor, aymqsa. uning Shum bolasi taqdin darrov yodnigizga tushgan bo'lsa, ajab emas. To'g'ri sezdingiz - Abdulla Qahhorning bolalik yillan ham boshqa tengdosh yozuvchi-shoirlarniki singari juda og'ir kechgandi. Yana bir o'zbe shoiri Hamid Olimjon o'sha yillarni eslab:
Mcn bir qora kunda tug'ildim, Tug'ildim-u. shu on bo'g'ildim.
deyishi bejiz emas edi. Zero, o'sha yillardag' "lurkiston o'lkasi nihoyatda og'ir ijtimoiy-iqtisodiy, sivosiy-ma naviy tanglikni boshdan keehirardi. Abdulla Qahhor endigina yetti yoshga kirganida boshlangan B.rinchi jahon urushi esa bu ahvolni yanada og'irlashtirgandi.
Usta Abduqahhor tirikchilik uchun pul topish iliniida Qo'qon atrofidagi qishloq-kentlarga ustaxonasim ko'chirib borar. oila ham uning ortidan sarson-sargardon sudralib yurardi. Bir qishloqda yarim y 11 turilsa. boshqa birida ikki oyga yetar-yetmas temirchi usta ailadigan ishlarning tagi ko'rinib qolardi. Yana ko'ch-ko'ronni ko'tarib yo'lga chiqilar, qayerga borilsa. birovlarning uvi yoki tashlandiq hovlisida sig'indi bo'lib ya^hashga to'g'ri kelardi. Bularning bari Abdullajon- mng- bo'lg'usi yozuvchining ruhivatiga. dunyoqarashi va xarakteriga ta'sir qilmasligi mumkin emas edi, albatta. Agar Abdulla Qahhorning «Sarob» romani (uning 1937-yildagi 1-nashndan o'nn olgan temir- chnung o'g'h Sarimsoq tarixi), «0'tmishdan ertaklar» (yozuvch- bo- laligi to'g'risida batafsil hikoya qil.ngan avtobiografik asar) qissasi, o'tmish hodisalari yoritilgan o'nlab hikoyalanga nazar solsak, bu ta'- s rning qanehalar kuchb bo'lgarini ko'ramiz. Mazkur asarla.ida yozuvchi o'sha kunlarni quyuq bo'yoqlarda-xalq taqdiridagi eng og'ir kun- lar sifatida tasvirlaydi.
Abdullajonning savodi o'sha qishloqlardagi eski maktablarda chiq- qan bo"lsa-da. ota-onasi Qo'qonga ko'chib kelib muqim o'mashgandan keymgina u chinakam maktab ta'liaimi oladi. Avvaliga ^hahardagi so- biq xotin-qizlar gnnnaziyasi o'rnida tashkil qilingan internatda, keyin esa (1922 -1924-yilIari) o'qituvcbilar tavyorlanadigan texnikumda o'qiydi.
U yillari savodli, qo'lida qalami bor yosh kadrlarga talab nihoyatda katta edi. Shu tufayli ham Abdulla Qahhor 1 urkiston o'lkasining markazi -Toshkentga keladi va<'Qizil 0'zbekiston» (hozirgi «0'zbekiston ovozi») gazetasiga adabiy xodmi bo'lib ishga joylashadi 1926 1930-yillar ora- lig'ida O rta Os'yo dav lat univ ersitcti (hozugi O'zbekiston M.lliy univer- sitJti)nmg pedagogika fakultetida o'qiydi O'qib yurgan kezlari «Mush- tum» jurnalida. ko'plab gazetalarda uning o'nlab felyetonlari, hikoya va haiviyalari ketma-ket chop etiladi Yozuvchi bu asarlar ostiga No in shilpiq. Sanmsoq singari taxalluslar qo'vard1.
Yosh yozuv clii tez orada ) ink janrlarga ham dadil qo'l i iradi. Agar «1941—1945-yillarda bo'lib o'tgan Ikkinchi jahon urushi Abdulla Qahhor ijodida ham o'z lzini qoldinnay qo'ymadj. O'sha yillan adib fashist ga- zandalari.ii la'natlagan qator felyetonlar. urushda mardlik namunalar.ni ko'rsatayotgan o'zbek jangehilarini madh etgan maqolalar, urush ortida zahmath mehnat qilayotgan qariyalar va avollar to'g'risidagi o'nlab hi- koyahnn. bitdi.
Urushdan keyin - 1949-yi"da Abdulla Qahhor qishloq xo'jaligini jamoalashtirish (kolxozlashtirish) mavzusi yoritilgan "Qo'shchinor» nomli romanmi yoz.b. e'lon qiladi. Biroq matbuotda. Yozuvch'lar uyushmasida va boshqa joylarda bildirilgan noo'iin tanqidiy gaplar tufay li bu asarjid- diy qayta ishlanadi va «Qo'shehinor ehiroqlari» nomi bilan 1951-yilda boshqatdan chop etiladi.
Abdulla Qahhor m.lliy teatr san'atimiz rivojiga ham jiddiy hissa qo'shgan ijodkor sanaladi. Uning «Shohi so"zana» (1951-y.). «Og"riq tishlar» (1954-y.). «Tobutdan tovush» (1962-y.), «Ayajonlarim» (1967-y.) singari komediyalari o'z davri tomoshabinlarining sevimli asarlariga aylangan edi. Xuddi shaningdek, adibning «SinchaIak», «0'tmishdan ertaklar», «Muhabbat», «Ziizda» (tugallanmagan) qissalari zamonaviy qissachilik rivojiga >ezilarli ta'sir ko'rsaldi
