Moylar va maxsus

2.1. Ncft mahsulotlarining erituvchilar bilan kristallab
deparafinlash jarayonining fizik - kimyoviy asoslari
Bu jarayon qattiq va suyuq uglevodorodlami ba’zi bir 
erituvchilarda past haroratda har xil eruvchanligiga asoslangan. 
Bu jarayonni barcha fraksiya tarkibli moy xomashyosi uchun 
ishlatsa b o ia d i. Moy fraksiyalarini qattiq uglevodorodlari polyar 
va polyar boim ag an erituvchilarda cheklangan miqdorda eriydi. 
Bunday uglevodorodlaming eruvchanligi qattiq moddalami 
suyuqlikda erish nazariyasiga bo‘ysunadi va quyidagilar bilan 
xarakterlanadi:
a) qattiq uglevodorodlaming eruvchanligi fraksiyalami 
qaynash harorati va zichligi ortishi bilan kamayadi;
b) bir xil harorat oraligida qaynovchi fraksiyalar uchun bir 
gomologik qatoridagi qattiq uglevodorodlaming eruvchanligi 
ulam i malekulyar massalarning ortishi bilan kamayadi;
25

---

d) qattiq uglevodorodlaming eruvchanligi harorat ortishi 
bilan ko‘payadi.
Deparafinlash jarayonida ishlatiladigan erituvchi quyidagi 
talablarga javob berish kerak:
Erituvchi jarayonning haroratida xomashyodagi suyuq 
uglevodorodlami eritib qattiq uglevodorodlami eritmasligi kerak.
Deparafinlash haroratining oxirgi nuqtasi bilan moyni 
qotish haroratlari oralig‘idagi minimal farqni ta ’minlashi kerak 
va qattiq uglevodorodlami yirik kristallarini hosil qilishi kerak. 
Ko‘rsatilgan haroratlar oralig‘idagi farqni «Deparafmlashning 
harorat effekti» deyiladi.
Erituvchining qaynash harorati ju d a yuqori va juda past 
boim asligi kerak.
Erituvchining qotish harorati past b o iish i kerak, chunki 
deparafinlash haroratida kristallanib qolib filtrlarni berkitib 
qo‘ymasin.
Korroziyaga agressiv boim asligi kerak.
Sanitariya norm alariga javob berishi kerak, arzon, topish 
mumkin bo‘lgan b o iish i kerak.
Deparafinlash jarayoni moy ishlab chiqarishda murakkab, 
ko‘p m ehnat talab qiladigan va qim mat b o iib uni effektivligi 
suspenziyani filtrlash tezligiga bogiiq. Bu esa o ‘z navbatida 
qattiq uglevodorodlaming kristallari struktura bilan b o g iiq
(xomashyoni erituvchi bilan sovutganda tushadigan) b o iib
ularning o ich am larin i katta yoki kichikligi qattiq fazani suyuq 
fazadan ajratish tezligini belgilaydi.
Qattiq uglevodorodlaming kristallanish i to ‘yingan eritmadan 
kristallarning «shakli» ajralib chiqishi bilan boshlanadi. Eritmani 
sovitish 
davom 
ettirilganda 
kristallanish 
paydo 
bo iish i 
kristallanish markazlarida boradi. Kristalanish jarayonida yirik 
kristallami olish uchun «shakl»lar soni kam b o iish i kerak, 
chunki kristallanish markazlarda boradi.
Shakl markazlari ko‘p b o is a mayda kristallangan stm ktura 
hosil b o iad i. E ritm adan qattiq fazani kristallanish markazlarida 
ajralish tezligi 
1.1. Andreyev tenglamasi 
bilan aniqlanishi 
mumkin.

---

a i 
т
bu yerda,
dx
------ vaqt birligida kristallangan modda miqdori.
dt
D — to ‘yingan eritmadagi uglevodorod molekulyasining 
diíTuziya koeffitsiyenti.
T
— differensiyalanish yo iin in g o ‘rtacha uzunligi.
S — ajralib chiqqan qattiq fazaning yuzasi.
X — to ‘yingan eritm aning konsentratsiyasi.
x 1 — ilk hosil bo‘lgan kristallar eruvchanligi.
Diffuziya koeffitsiyenti 
D.Eynshteyn tenglamasi 
bilan 
hisoblanadi.
D = R T
I
(2)
N
6 
Пгп
bu yerda,
R — Gazni universal o‘zgarmas ko‘rsatkichi.
N — Avagadro soni.
T — Kristallanishning absolyut harorati.
P —
M uhitni dinam ik qovushqoqligi.
г — qattiq uglevodorod molekulyasining o‘rtacha radiusi.
D ning qiymatlarini (1) tenglamaga qo‘yilsa
r = j L . Æ
:
6IJN гпб
Bundan ko‘rinib turibdiki, qattiq fazani eritmasdan ajratib 
hosil 
b o iish i 
muhitni 
qovushqoqligiga, 
difTuziyalanishni 
o'rtacha yo‘liga, qattiq uglevodorodni molekulyasining o ‘rtacha 
radiusiga va eritmani konsentrasiyasini ayirmasiga, ajralib 
chiqqan qattiq fazani shu T haroratidagi eruvchanligiga 
bogiiqdir.
27

---