Moylar va maxsus

6-amaliy ish
6.1. Q o‘ndirniaIi surkov moyning tozalik darajasini
aniqlash
Bu usul sinalayotgan moy yoki qo‘ndirmalami BR—1 
«Kalosha» 
markali 
benzinda 
eritib 
membranali 
(nitrotsellyulozali) flltrdan o ‘tkazishga asoslangan.
Moy yoki qo‘ndirmalarning tozalik darajasi filtrlash soni va 
flltrda ushlab qolinadigan cho‘kmalarning miqdoriga bog‘liq.
Filtrlash soni — filtrlash uchun ketgan filtr qog‘ozlar soni 
bilan 
o ‘lchanadi. 
Bunda 
barcha 
moy 
yoki 
qo‘ndirma 
eritmalarini to ‘liq filtrlash davrida har 5 minut davomida 
almashtirilgan flltr qog‘ozlar soni aniqlanadi.
Filtr qog‘ozda ushlab qolinadigan cho‘kmalar miqdori 
eritmalar filtrlab bo‘lingandan 
so‘ng 
filtrlar og‘irligining 
o'zgarishi bilan aniqlanadi va 100 g moyda mg bilan ifodalanadi 
(mg/ 100 g).
Agarda moy va prisadka tarkibida 0,1 % suv bo‘lsa bu 
usulni analiz uchun qo‘llash mumkin emas.
6.2. Surkov moylarining tozalik darajasini aniqlash uchun
quyidagi apparatura, reaktivlar va materiallar qoMlaniladi:
• Zanglamaydigan metalldan yasalgan voronka.
• Filtrlarni qirqish uchun po‘lat qaychi.
• Filtlami qirqish uchun yog‘och to ‘nka.
• Sig‘imi 5 va 50 ml bo‘lgan burunli shisha stakanlar.
• Shisha tayoqchalar.
• Hajmi 250—500 ml bo‘lgan vakuum ostida filtrlovchi 
Bunzen kolbasi.
• 100-105°C gacha qizdiradigan quritish shkafl.
• Vakuum nasos.
125

---

• Simob bilan to ‘ldirilgan m onovakuum m etr.
• Sekundom er.
• 
M em branali filtr (nitrosellulozali) № 4.
• Laboratoriya filtr qog‘ozi.
• 
Benzin BR—1 «Kalosha».
6 .3. Sinashga tayyorgarlik
6.3.1. Sinaladigan m oyning bir qism ini shisha butulkaning
0,75 % qismiga solib 5 m in. davom ida silkitib aralashtiriladi. 
Y opishqoq m oylar oldin 40—80°C gacha qizdiriladi. Sinaladigan 
q o ‘ndirm ani 70—80°C gacha isitiladi va 5 m in. davom ida shisha 
tayoqcha bilan aralashtiriladi.
6.3.2. Aralashtirilgan sinaladigan m ahsulotdan toza 50 ml li 
stakanga 5 g m oy yoki 1 g prisadka (0,01 g aniqlik bilan 
tortilgan) solinadi. M oy solingan stakanga 45 m l, prisadka 
solingan stakanga 49 m l benzin «Kalosha» solib h ar bir 
stakandagi m ahsulot yaxshilab aralashtiriladi.
6.3.3. T o iiq pachka filtrni (100 dona) ko‘zd an kechiriladi 
va uning xira to m o n in i aniqlab olinadi.
6.3.4. H ar bir m em branali filtrdan diam etri 27 m m b o ‘lgan 
filtr qirqib olinadi.
6.3.5. D iam etri 27 m m b o ‘lgan filtrlardan 10—15 donasi filtr 
qog ‘ozga joylanib harorati 100±2°C b o ‘lgan quritish kamerasiga 
q o ‘yilib 15 m in. ushlab turiladi, xona haroratigacha sovutiladi 
va 0,0002 g aniqlikkacha tortiladi. F iltrlam i quritish, sovutish va 
to rtish qaytariladi.
6.3.6. V oronkaning pastki qismiga rezinka probka kiyg‘izilib 
vakuum
ostida 
ishlaydigan 
benzin 
voronkasiga 
ulanadi. 
V oronkaning 
reshyotkasiga 
(setkasiga) 
og‘irligi 
o ‘zgarmas
126

---

holgacha o ‘lchangan m em brana filtrning xira tom oni pastga 
qaratib joylanadi.
6.4. Sinovni olib borish
6.4.1. V akuum nasos ishga tushiriladi va qoldiq bosim 
2,67-103-4,0-103 P a/20 -3 0 m m . sim ob ustunda ushlab turiladi va 
voronkadagi m em brana orqali 10 ml to za BR-1 «Kalosha» 
benzini 
o ‘tkaziladi, 
so‘ngra 
sinalayotgan 
m oy 
yoki 
prisadkalarning eritm asi 5 m in. davom ida o ‘tkaziladi. Vaqt 
sekundom er bilan o ‘lchanadi.
6.4.2. Agarda filtrlanayotgan eritm a 5 m in. davom ida 
filtrlanmasi, filtrlash 5 min. ga yetganda to ‘xtatiladi va qolgan 
eritm a o ‘zi olingan idishga qayta quyiladi. F iltr reshyotkadan 
oxista olinadi va reshetkaga boshqa tortilgan filtr q o ‘yiladi. 
Sinalayotgan 
eritm a yana 
5 
m in. 
davom ida 
filtrlanadi. 
Sinalayotgan eritm ani filtrlash eritm a tugaguncha har 5 m inutda 
filtrni alm ashtirjsh bilan olib boriladi.
6.4.3. N azorat tajribalarida barcha eritm ani 5 ta filtr 
yordam ida filtrlab 
b o ‘lmasa filtrlash to ‘xtatiladi va daftarga 
filtrlash beshdan ortiq deb yoziladi, filtrlanm agan eritm aning 
m iqdori (hajm i) aniqlanadi.
6.4.4. 
Filtr 
qoldiqlari 
bilan 
o ‘zgarm as 
og‘irlikkacha 
quritiladi, torozuda tortilib har b ir filtrdagi chiqindi aniqlanadi 
(n. 6.3.5. dagidek).
6.5. Tadqiqot natijalarini hisoblash
6.5.1. 
Filtrlash jarayonida 
filtrlarda 
ushlab 
qolingan 
c h o ‘kindilam ing m iqdori (X) (m g/100 g) da quyidagi form ula 
bilan aniqlanadi
v
S/w *100
x = — ^ r ~ -
<9)
127

---

Bunda: I m — barcha filtrlardagi cho‘kmalar miqdori, mg 
M — moy yoki prisadkaning miqdori, mg.
6.5.2. Eritma to ‘liq filtrlanganda filtrlarda ushlanib qolgan 
cho‘kindilar miqdori (Xj), mg/100g quyidagi formula bilan 
aniqlanadi.
„
I m - V -
100
X ,
= ----------------. 
(10)
1