Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi

Merkaptanlar vodorod sul’fid va tegishli uglevodorodlargacha 
gidrogenlanadi
.
H - RH + S
2
H
sul’fidlar merkaptanlar hosil bo’lish orpqali vodorod sul’fidgacha va tegishli 
to’yingan uglevodorodgacha gidrogenlanadi: Disul’fidlar ham vodorodsul’fid 
va to’yingan uglevodorodlargacha gidrogenlanadi:
Gidro tozalash jorayonida
qo’llaniladigan alyumokobalt molibdenli katalizator yuqori tanlash qobiliyatiga 
ega. Uning ishtirokida S-S bog’larning uzilishi yoki aromatik halqalarning 
to’yinish reaksiyalari deyarli sodir bo’lmaydi. S-S bog’larning uzilish 

---

17.
(24-16 g/t Maqsudov A.S.)
reaksiyalarida katalizator yuqori faolligi va yaxshi termik barqarorligi bilan 
harakterlanadi. 
Bu katalizatorning muhim afzalligi uning potensial katalitik 
zaharlarga 
barqarorligidir. 
Bundan tashqari katalizator to’yinmagan 
birikmalarni to’yintirish, uglerod-azot, uglerod-kislorod bog’larning o’zilish 
reaksiyalarida ma'qul faollik bilan farq qiladi va amaliyotda barcha neft 
fraksiyalarini gidrotozalash uchun qo’llaniladi. Alyumonikel molibdenli 
katalizatorning to’yinmagan birik-malarni to’yintirish reaksiyalarida faolligi 
kamroq, ammo aromatik uglevodorodlarni to’yintirish jihatidan va azotli 
birikmalarni gidrogenlash jihatidan. SHu bilan birga u o’zining dastlabki yuqori 
faolligini tezroq yo’qotadi
. Ochiq neft mahsulotlari gidrotozalashining hozirgi 
zamon katalizatorlari faolligini yo’qotmasdan 3-6 yilgacha ishlaydi. 
Ishlagani sari katalizatorda koks, katalizator massasidan 17-20 % va 
oltingugurt, katalizator massasidan 0,5-1,5 % to’planadi. Katalizatorning 
faolligi pasayadi. Bug’ yoki gaz havoli aralashma bilan koks va oltingugurtni 
kuydirib faollikni tiklash mumkin. Odatda gidrotozalash katalizatorlari uchtadan 
kam bo’lmagan regenerasiyaga bardosh beradi. Katalizatorning faolligi faol 
komponent yo’qolganda pasayishi mumkin. Bu harorat 600
0
C gacha 
ko’tarilganda va molibden uch oksidining bug’lanishi sodir bo’lganda 
regeneresiya paytida sodir bo’lishi mumkin. Harorat 760 
0
C dan yuqori 
bo’lganda faol alyuminiy oksidi faol bo’lmagan nikel alyuminatiga aylanadi, 
katalizatorning qizib biriktirilishi sodir bo’lib buning natijasida uning faol 
yuzasi kamayadi. 
Gidrotozalashning eng yaxshi katalizatorlarini “Haldor Topsoe”, 
“Criterion”, “Chevron” va boshqa shunga o’xshash katalizatorli kompaniyalar 
ishlab chiqaradilar. Rossiyada uchta katalizatorli kompaniyalar TNK-VR- 
Ryazanda va OAO NK “Rosneft’” Angarsk va Novokuybishevskda) chet el 
katalizatorlari bilan raqobat qila oladilar gidrotozalash katalizatorlarini ishlab 
chiqaradilar.Gidrotozalash jarayoniga ta'sir etuvchi asosiy omillar. Ularga 

---

18.
(24-16 g/t Maqsudov A.S.)
quyidagilar kiradi: katalizatorlarning ta'siri (ilgari ko’rib chiqilgan edi), xom 
ashyoning xossalari, harorat, bosim, VGS ning aylanib turish karraligi va 
issiqlik effekti yuqori. 
Xom ashyo.
Gidrotozalash qurilmasiga kelib tushayotgan xom ashyoda 
namlikning miqdori 0,02-0,03 % dan oshmasligi kerak. Namlik miqdorining 
ko’pligi katalizatorning mustahkamligiga ta'sir qiladi, korroziyaning 
jadallashuvini kuchaytiradi, barqarorlashtirivchi ustunning normal rejimini 
buzadi. Xom ashyoda mexanik qo’shimchalar bo’lmasligi kerak, chunki ular 
reaktorga tushib katalizatorda to’planadi va natijada uning ishlash samaradorligi 
pasayadi. Xom ashyoni havo kislorodi bilan muloqoti hisobiga uning tarkibidagi 
to’yinmagan va kislorodli birikmalarning.
Ko’p kondensasiyalanishini oldini olish maqsadida gidrotozalash 
qurilmalarining xom ashyo bilan ta'minlashni to’g’ri oziqlantirishni sxemasi 
bo’yicha tashkillashtirishni yoki uni oraliq xom ashyo parklarida rezervuarlarda 
inert gazli “yostiq” ostida saqlash kerak. Xom ashyoni havo kislorodi bilan 
muloqoti reaktor blokining sistemasida issiqlik almashtirgich, kompressor va 
reaktorlarda qatlamlar hosil bo’lishiga olib keladi. 
Harorat 
gidrotozalash 
reaksiyasi uchun optimal bo’lib 260-420 
0
C dagi harorat intervali hisoblanadi.
260 
0
C dan past haroratda oltigugurtsizlantirish reaksiyasi sekin boradi, 420 
0
C 
dan yuqori haroratda krekinglash va kokslanish reaksiyalari kuchayadi. 
Katalizatorning ishlash qobiliyati susayishining oxirida qurilma ishlab turganda 
yuqoriroq haroratni saqlab turadilar, chunki haroratning ko’tarilishi katalizator 
faollining pasayishini qoplaydi. 
Bosim s
istemada umumiy bosim 2,5 dan 6 MPa gacha bo’lgan bosim 
optimal bo’lib hisoblanadi, bunda vodorodning parsial bosimi 1,5-3,7 MPa 
gacha tashkil qiladi. Tozalanayotgan mahsulot qancha og’ir bo’lsa, undagi 
to’yinmagan uglevodorodlar qancha ko’p bo’lsa, reaktorga kirishdagi vodorod 
saqlagan gazdagi vodorodning parsial bosimi shuncha yuqori bo’lishi kerak. 

---

19.
(24-16 g/t Maqsudov A.S.)
Vodorodning parsial bosimi oshishi bilan tozalash darajasi yaxshilanadi, koks 
hosil bo’lishi kamayadi, katalizatorning xizmat qilish muddati oshadi 
vodorodning sarfi.
Gidrotozalashda vodorod gidrogenlash, eritish va puflashga 
sarflanadi. Gidrogenlashga vodorodning sarfi yuqori darajada xom ashyoga 
to’yinmaganlar hamda smolalarning miqdoriga bog’liq bo’ladi va to’g’ri 
haydalgan benzinga 0,1 % dan, kokslash benzini yoki vakuumli gazoylga 1,3 % 
gacha o’zgaradi. Suyuq mahsulotlarda eritishdagi vodorodni yo’qotishlar 
tozalanadigan mahsulot molekulyar massasasining va sistemadagi umumiy 
bosimning ko’tarilishi bilan oshadi. 
Gidrotozalash jarayonida toza vodorodni emas balki vodorodning hajmiy 
miqdori 50-95 % ni, qolgan qismi metan, etan, propan va butan tashkil qilgan 
gazni qo’llaydilar. Gidrotozalash reaksiyalarning natijasida vodorod yutiladi, 
uglevodorodni gazlar, vodorodsulfid va suv hosil bo’ladi. SHuning uchun 
vodorodning 
vodorod 
saqlagan 
gazdagi 
miqdori 
reaktorga 
kirishda 
chiqishdagiga qaraganda yuqori.