Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS 
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT KIMYO – TEXNOLOGIYA INSTITUTI
“Neft va neft gazni qayta ishlash kimyoviy texnologiyasi” kafedrasi
“MOYLAR VA MAXSUS SUYUQLIKLAR 
TEXNOLOGIYASI”
fanidan kurs ishi
Mavzu: - 
Mazutni vakuum sharoitida ikki bosqichda xaydash
BAJARDI: 
24-16 guruhi talabasi
Usmonov M.E.
RAHBAR: 
Butayev H.
Toshkent – 2020 y.

---

2 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi 
№
MUNDARIJA
Bet.
1.
KIRISH
3
2.
TEXNIK QISM (adabiy sharh)
8
3.
TEXNOLOGIK QISMI
19 
4.
HISOBLASH QISMI(moddiy balans)
24
5.
XULOSA
25
6.
FOYDALANILGAN ADABIYODLAR
26

---

3 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi 
KIRISH 
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 20-noyabr kuni 
neft- gaz sanoatidagi ishlar holatini muhokama qilish va sohani yanada 
rivojlantirish masalalariga bagʻishlangan yigʻilish oʻtkazdi. Neft-gaz sanoati 
mamlakatimiz iqtisodiyotida muhim oʻrin egallaydi. Ushbu soha nafaqat 
energiya ishlab chiqaradi, balki koʻplab tarmoqlar uchun zarur boʻlgan 
polimerlar, organik kimyoviy moddalar hamda azotli mineral oʻgʻitlar ishlab 
chiqarishda asosiy xomashyo bazasi hisoblanadi. 
Keyingi ikki yilda sohada amalga oshirilgan islohotlar natijasida gaz qazib 
chiqarish hajmi 10 foizga ortdi, aholiga tabiiy gaz 15 foiz va suyultirilgan gaz 
1,6 barobar koʻp yetkazib berildi. Shu davrda neftni qayta ishlash zavodlarida 
qoʻshimcha 204 ming tonna neft mahsulotlari ishlab chiqarilib, ichki bozorda 
benzin, dizel yoqilgʻisiga boʻlgan talab qondirib kelinmoqda. Shoʻrtan va 
Ustyurt gaz-kimyo majmualarida joriy yilning oʻzida gazga nisbatan qoʻshilgan 
qiymati 4 barobar koʻp boʻlgan qariyb 700 million dollarlik polietilen va 
polipropilen ishlab chiqariladi. Neft-gaz sohasini yanada rivojlantirish 
maqsadida 
2030-yilgacha 
geologiya-qidiruv 
ishlari 
olib 
borish, 
uglevodorodlarni qazib chiqarish va chuqur qayta ishlash boʻyicha umumiy 
qiymati 36,5 milliard dollarlik 30 ta investits iya loyihasini amalga oshirish 
belgilangan. Uglevodorodlar zaxirasini koʻpaytirish boʻyicha aniq choralar 
koʻrilmasa, yaqin 10-15 yilda mavjud zaxira 2 barobarga kamayadi. 
Shu bois, yigʻilishda “Oʻzbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati rahbariyatiga 
geologiya-qidiruv ishlari va qazib olish hajmini oshirish, konlarni modernizatsiya 
qilish va yangilarini ochish, neft-gaz xomashyosini chuqur qayta ishlash, 
investitsiyalarni koʻpaytirish boʻyicha topshiriqlar berildi. Jahon tajribasi asosida 
bu ishlarga investorlarni kengroq jalb etish, davlat va investorlar manfaatini 
himoya qilishni taʼminlaydigan yangi mexanizmlar ishlab chiqish vazifasi qoʻyildi. 
Shuningdek, 2017-2021 yillarda uglevodorod xomashyosini qazib olish dasturining 
ikkinchi bosqichini amalga oshirish va uni moliyalashtirish boʻyicha joriy yil 

---

4 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi 
yakuniga qadar takliflar kiritish topshirildi. Magistral gaz quvurlari va gaz taqsimot 
izimining asosiy qismi taʼmirtalab holga kelgan. Kelajakda isteʼmolchilarni 
kafolatlangan tabiiy gaz bilan taʼminlash maqsadida magistral gaz transport tizimini 
modernizatsiya qilish hamda gaz oqimini boshqarish (SCADA) tizimini joriy etish 
boʻyicha 1,6 milliard dollarlik loyiha amalga oshiriladi. 
Bundan tashqari, gaz taqsimot tizimini modernizatsiya qilish, gaz 
isteʼmolini hisobga olish va nazorat qilish tizimini joriy etish loyihalariga xorijiy 
investitsiya va kreditlarni jalb etish boʻyicha topshiriqlar berildi. Bungi kunda 
tabiiy gazning atigi 2 foizi chuqur qayta ishlanib, yuqori qoʻshilgan qiymatli 
mahsulotlar olinayotgan boʻlsa, kelgusi 10 yilda bu koʻrsatkichni 7 barobar 
oshirish imkoniyati bor. Shuning uchun “Oʻzbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati 
neft va gaz kimyosi yoʻnalishiga ustuvor ahamiyat qaratishi zarurligi 
taʼkidlandi. Jumladan, aromatik uglevodorodlar (benzol, toluol, ksilol), 
metanoldan olefin olish texnologiyasi asosida yangi mahsulotlar – polistirol, 
polietilentereftalat va sintetik kauchuklar ishlab chiqarish, polietilen va 
polipropilen ishlab chiqarishni koʻpaytirish imkoniyati mavjud. Ushbu 
loyihalarni amalga oshirishga 9 milliard dollar atrofida mablagʻ jalb qilinishi 
lozim.Shuning uchun Yevropa mamlakatlari, Yaponiya, AQSH, Birlashgan 
Arab Amirliklaridagi yirik kompaniyalarning toʻgʻridan-toʻgʻri investitsiyalarini 
jalb etish va loyihalarni amalga oshirish strategiyasi ishlab chiqiladi. 
Yigʻilishda “Oʻzbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyati boshqaruv tizimi 
murakkab va koʻp pogʻonali boʻlgani sababli sohada islohotlar amalga oshirilishi 
sust kechayotgani tanqid qilindi. Boshqaruv tizimini takomillashtirish maqsadida 
“Oʻzbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyatining tashkiliy tuzilmasini optimallashtirish, 
tarmoqqa oid boʻlmagan tashkilotlarni tizimdan chiqarish boʻyicha koʻrsatmalar 
berildi. Xususan, funksiyalari bir-birini takrorlaydigan boshqaruv boʻgʻinlarini 
qisqartirish, tarmoqdagi servis korxonalari hamda yordamchi ishlab chiqarishlarni 
davlat-xususiy sheriklik asosida investorlarga berish kerakligi taʼkidlandi. Sohada 
mavjud toʻrtta ilmiy-tadqiqot, izlanish va loyihalashtirish institutlari negizida 

---

5 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi 
milliy neft-gaz ilmiy-tadqiqot institutini tashkil etib, uglevodorodlarni chuqur qayta
ishlash boʻyicha innovatsion yechimlar topish va tatbiq etishga alohida eʼtibor
qaratish vazifasi qoʻyildi. 2017-yilda neft va gaz kondensati qazish suyultirilgan 
gaz ishlab chiqarish bo‘yicha belgilangan reja bajarilgan. Lekin tarmoqda yillar 
davomida ko‘plab muammolar to‘planib qolgan. Zaxiralar oshirib borilmagani 
sababli 2017 -yilda tabiiy gaz qazish va neft mahsulotlari ishlab chiqarish 
prognozi yetarli darajada bajarilmagan. Geologiya-qidiruv jarayonidagi burg‘ilash 
hajmi bo‘yicha prognoz 77 foizga bajarilgan. Agar bu ishlar to‘liq ado etilganida 
zaxirani yanada oshirish mumkin bo‘lar edi.Shuningdek, ekspluatatsion burg‘ilash 
ishlari prognozi 49 foizga va qurilishi tugatilgan quduqlar soni prognozi 53 
foizga 
bajarilgan, xolos.Tabiiy 
gaz 
qazish 
quvvatlari 
hamda 
tarqatish 
tarmoqlarini modernizatsiya qilish va ta’mirlash ishlari ham yetarli darajada emas. 
Buning oqibatida gaz qazib olishdan boshlab, uni iste’molchiga yetkazib berguncha 
ushbu 
tabiiy 
boylikning 
6 foizi yo‘qotilmoqda.Prezidentimiz shu kabi 
kamchiliklarni tanqidiy tahlil qilar ekan, uglevodorod zaxiralarini oshirish va qazib 
chiqarishni ko ‘paytirish borasidagi muhim vazifalarni belgilab berdi.Geologiya-
qidiruv ishlari davlat dasturiga muvofiq, yangi konlar ochish orqali 2018-yilda 
tabiiy gaz zaxirasini 57 milliard kub metrga, neft va kondensat zaxirasini 3,6 
million tonnaga ko‘paytirish zarurligi ta’kidlandi.Joriy yilda 63 milliard kub metr 
tabiiy gaz, 3 million tonna neft va kondensat qazib olishni ta’minlash uchun 255 
ta yangi quduq va 26 ta yangi texnologik obyektni qurish ishlarini yakunlash, 76 
ta quduqni kapital ta’mirdan chiqarish lozimligi qayd etildi.O‘zbekneftgaz” AJ 
tomonidan 2 milliard 756 million dollarlik 24 ta investitsiya loyihasi amalga 
oshirilishi rejalashtirilgan. Bu mablag‘lar Jizzax neftni qayta ishlash zavodini 
bunyod etish va zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlash, Qandim gazni qayta 
ishlash kompleksining 2- navbati va Qandim konlar guruhini jihozlash, Sho‘rtan 
gaz-kimyo majmuasida sintetik suyuq yoqilg‘i ishlab chiqarish, Surxondaryodagi 
“Mustaqillikning 25 yilligi” konida qidiruv ishlarini olib borish va texnik-
iqtisodiy asoslarini ishlab chiqish kabi loyihalarga yo‘naltiriladi. Mazkur 24 yirik 
loyihaning 9 tasi bu yil amalga oshiriladi.Yig‘ilishda mamlakatimiz iqtisodiyotiga 

---

6 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi 
jalb etilayotgan investitsiyalarning yarmidan ko‘pi neft-gaz sohasi hissasiga to‘g‘ri 
kelishi, 
sarflangan 
har 
bir 
dollar 
iqtisodiy 
foyda 
keltirishi 
zarurligi 
ta’kidlandi.Davlat manfaatlari nuqtai nazaridan, mahsulot taqsimlash kelishuvlari 
va qo‘shma korxonalar shartlarini qayta ko‘rib chiqish bo‘yicha topshiriqlar 
berildi.Sohaning logistika yo‘nalishlarini diversifikatsiya qilish, xomashyo importi 
va mahsulot eksporti narxlarining arzonroq bo‘lishini kafolatlaydigan transport 
yo‘laklari va tariflarini aniqlash, energiya iste’molini tejash va muqobil energiya 
manbalaridan foydalanishni kengaytirish masalalariga e’tibor qaratildi.Gaz 
taqsimlash tizimi jismonan eskirgani va iste’molchilarga tabiiy gaz yetkazib 
berishda yo‘qotishlarga yo‘l qo‘yilayotgani tanqid qilindi. Xorijiy kompaniyalar 
bilan hamkorlikda yuqori va o‘rta bosimli gaz taqsimot tizimini rivojlantirish, 
avtotransportlarni gazga o‘tkazish bo‘yicha ko‘rsatmalar berildi. Shuningdek, 
iste’molchilarning energiya resurslaridan samarali foydalanish madaniyatini 
oshirish muhimligi qayd etildi.Neft-gaz sohasini 2030-yilgacha rivojlantirish 
konsepsiyasini ishlab chiqish, “O‘zbekneftgaz” aksiyadorlik jamiyatining kredit 
reytingini aniqlash ishlarini jadallashtirish bo‘yicha ham vazifalar belgilandi. 
Muhokama qilingan masalalar bo‘yicha zarur hujjatlar qabul qilish va 
belgilangan chora-tadbirlarni o‘z vaqtida amalga oshirish yuzasidan tegishli 
topshiriqlar. Hozirgi zamonda neft va gaz mahsulotlari ishlab chiqarishda asosiy 
xomashyo hisoblanadi va bu xom-ashyoga bо‘lgan talab kun sayin oshib 
bormoqda. Chunki texnika-texnologiyaning va iqtisodiyotimizning rivojlanishi 
respublikamizda qazib chiqarilayotgan neft va gaz mahsulotlariga bog‘liqdir. 
Neft va gaz energiyaning asosiy manbai va kimyo sanoatining xomashyosi b 
о‘lib qolganligi uning iqtisodiy va siyosiy mavqeini har tomonlama oshirdi. 
Hozirgi zamon iqtisodiyotida kimyo va kimyoviy texnologiya sanoati juda 
kengayib bormoqda. Bunda neft va gaz muhim kimyoviy xom-ashyo bо‘lib, 
hozirgi zamon sanoati va energetikasi barcha turlarida uning mahsulotlaridan 
sezilarli miqdorda foydalaniladi. Respublikamiz mustaqilligidan sо‘ng, neft va gaz 
kimyosi sohasining ham rivojlanishiga alohida e’tibor berilib, tо‘liq xom- ashyo 
bazasini yaratish uchun harakat qilinmoqda. 

---

7 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi 
Respublikamizda neft va gaz sanoati qisqa muddatlarda katta 
muvaffaqiyatlarga erishdi, respublikamizda neft va gaz mahsulotlariga о‘z 
ehtiyojlarini ta’minlash bilan bir qatorda ulahii qayta ishlash natijasida turli 
xildagi xom-ashyo va tayyor mahsulotlar olish, hamda olingan mahsulotlahii 
chet ellarga sotish amalga oshirilmoqda. Sohada yangi neft va gaz obektlari 
ishga tushirilishi bilan jahon andozalari darajasiga javob beruvchi yuqori 
texnologik quvvatli ishlab chiqarish qurilmalari va zamonaviy texnologik 
jarayonlardan foydalanila boshlandi. 
О‘zbekiston Respublikasi iqtisodiyotining rivojlanishida neft va gaz 
mahsulotlari muhim о‘rin egallaydi. Bu sanoat tarmog‘i iqtisodiyotimizning katta 
ulushini tashkil etadi. Hozirgi kunda shu sohada xizmat qilayotgan mutaxasislar oldida 
bir talay vazifalar turibdi. Yuqorida keltirilgan vazifalarga neft, gaz va boshqa qazilma 
boyliklarini qazib olish sur’atlarini oshirish, qazib olish vaqtida yer ostida qolib 
ketayotgan qoldiq neftni ham chiqarib olish, qazib olingan mahsulotni 
iste’molchilarga arzon narxlarda yetkazib berish va boshqa masalalar kiradi. 
Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi. 
Respublikamizda neftgaz konlarini samarali ishlatish
va ulardagi zahiralahii 
unumli qazib olishda burg‘ilanayotgan quduqlahiing ahamiyati katta b о‘lib, 
kondan foydalanishda bosimning tushib borishi va mahsuldor qatlamining 
qalinligi unchalik katta bо‘lmagan sharoitlarda ishlatish quduqlari sifatida 
gorizontal quduqlarni burg‘ilashni qо‘llash yaxshi samara beradi. Gorizontal 
ishlatish quduqlarini burg‘ilashda quduq konstruksiyasi, tog‘- geologik 
sharoitlari barcha xususiyatlarini hisobga olgan holda zaruriy funknksiyalarini 
bajaruvchi yuvish suyuqliklari va uning tarkibiga kiruvchi komponentlari va 
kimyoviy reagentlari aniq quduq misolida ko’rish mumkin. 

---

8 Usmonov Muhammadkomilbek 24-16 guruhi