Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi

Neft maxsulotlarini (moylarni) ishqor bilan tozalash
Moyda sulfat kislotalar, sulfat kislotani qoldiqlari, neft kislotalari bо‘ladi.Bu mahsulotlar moy distillyatlaridan 3-10% NaOH eritmasi bilan neytrallanib chiqarib tashlanadi. Jarayonning harorati 45-50^oS. Moydagi nordon (javhar) mahsulotlar tuzlar hosil qilib ishqor eritmasiga о‘tadi. Ishqoriy chiqindilardan tozalangandan sо‘ng moyni neft kislotalarni qoldiqlaridan tozalash uchun issiq par kondensati bilan yuviladi va havo bilan quritiladi. Ishqorni sarfi
tozalanadigan moyni 0,2-1,5% (mass) ni tashkil qiladi. Bunda 2-5% mass moy yо‘qotiladi.
Yuqori yopishqoq distillyat va qoldiq moylar uchun ishqor bilan tozalash usulini qо‘llash mumkin emas, chunki barqaror emulyasiya hosil bо‘ladi. Nordon yopishqoq moylar oqartiruvchi tuproqlar bilan tozalanadi. Ishqor bilan tozalash jarayoni uzluksiz va uzlukli bо‘lishi mumkin.
Uzlukli jarayon ishqoriy aralashtirgichda olib boriladi. Kislotali aralashtirgichdan farqli ishqoriy aralashtirgichni ichki qismi korroziyaga qarshi himoyalangan bо‘lib, viniplast yoki diabaz plitalari bilan
qoplangan, chunki moydagi kislotali muhit korroziyaga olib keladi.
Uzluksiz jarayon 0,6-1,0 MPa bosimida olib boriladi. Uzluksiz jarayonni uzlukli jarayondan afzalligi 1) moy yaxshi tindiriladi, 2) moyni isrof bо‘lishi kamayadi.
Kislota ishqor usuli bilan moylarni tozalash jarayonini selektiv tozalash jarayoniga nisbatan о‘ziga xos kamchiliklari bor. H₂ SO₄ bilan tozalangan moyni (10-12 birlik) yopishqoqlik indeksi past, kislota effektivligi 40-50%. Nordon gudron kо‘pincha foydalanilmaydi.
Filtrlash dona - dona xarakatsiz yoki xarakatda bo‘lgan adsorbent qatlamida amalga oshiriladi. Birinchi variantda moy toza xolda yoki o’gir benzin eritmasida o‘lchamlari 0,3 - 2 mm bo‘lgan adsorbent loy qavatidan o‘tkaziladi.
Filtr ichi bo‘sh vertikal silindr apparat bo‘lib, adsorbent bilan to‘ldiriladi. Moyni birinchi porsiyasi juda chuqur tozalanadi. Adsorbent moydan ajratib olinadigan moddalar bilan to‘yingan sari, tozalanish darajasi pasaya boradi. Xamma filtrat bitta idishga yigilib aralashtiriladi. Shuning uchun filtratni sifati o‘rtacha bo‘ladi. Filtrlash tugagandan so‘ng adsorbent filtrdan moy qoldiqlarini ajratib olish uchun erituvchi – og‘ir benzin bilan yuviladi. Keyin filtrdan eruvchini chiqarib tashlash uchun suv pari bilan ta’sir etadi. Yuvilgan va parlangan adsorbent filtrdan tushirib olinadi va yangisi bilan almashtiriladi.
Perkolyasiya usulining asosiy kamchiligi – xarakatsiz adsorbentni qurilmasini kattaligi va ko‘p mexnat talab qilishidir. Asosiy afzalligi - tozalash
yumshoq sharoitda 20-100oC da olib boriladi va moy uglevodorodlari parchalanmaydi. Bu usul moylarni qayta tozalash uchun qo‘llaniladi. Xarakatda bo‘lgan adsorbent bilan selektiv tozalangan distillyat va qoldiq moylarining adsorbsiya usulida tozalangandan keyin olingan natijalar jadvalda keltirilgan.
To‘xtovsiz adsorbsiya jarayoni bilan moylarni tozalashdan moylarga erituvchilar aralashtiriladi va sintetik alyumosilikat adsorbent sifati qullaniladi. Adsorbentni o‘lchamlari: 0,25-0,8 mm. Erituvchi benzin fraksiyasida (80-120oC
, 3-5 aromatik uglevodorod bo‘ladi. Jarayon adsorbent va moyni qarama-qarshi xarakatida amalga oshiriladi. Erituvchi adsorbsiya bosqichida desorbent sifatida foydalaniladi. Adsorbent ustanovkada to‘xtovsiz regeneratsiya qilinadi.