2.3 Sığorta fəaliyyətinin və sığorta bazarının dövlət tənzimlənməsinin təkminləşdirilməsi istiqamətləri. Sığorta nəzarətinin məqsədi və formaları “Sığorta haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanununda öz əksini tapmışdır. Sığorta fəaliyyətinə dövlət nəzarəti sığorta haqqında qanunvericiliyin şərtlərinə əməl edilməsi, sığorta xidmətlərinin dügün təşkil edilməsi və səmərəli inkişaf etdirilməsi, sığorta edənlərin, sığortalıların, digər tərəflərin və dövlətin hüquq və mənafelərinin təmin edilməsi, qorunması məqəsdilə həyata keçirilir.
Hal-hazırda Azərbaycan Respublikasının ərazisində sığorta fəaliyyətinə nəzarət Maliyyə Nazirliyi vasitəsilə reallaşdırılır. 2001-ci ilədək sığorta fəaliyyətinə dövlət nəzarətini 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında yaradılmış Dövlət Sığorta Nəzarəti həyata keçirirdi. Sonralar müəyyən səbəblər üzündən Dövlət Sığorta Nəzarəti öz fəaliyyətini kifayət qədər səmərəli apara bilməmişdir.
Azərbaycanda aparılan iqtisadi islahatlarla əlaqədar olaraq ölkə Prezidentinin müvafiq fərmanı ilə sığorta fəaliyyətinə dövlət nəzarəti funksiyası 2001-ci ilin aprel ayından Maliyyə Nazirliyinə həvalə edilmişdir. Bunun da nəticəsi olaraq Maliyyə Nazirliyi tərkibində Dövlət Sığorta Nəzarəti Şöbəsi yaradılmışdır.
Maliyyə Nazirliyinin Dövlət Sığorta Nəzarəti Şöbəsinin qarşısında duran əsas vəzifələr bunlardır:
sığorta fəaliyyətini göstərilməsi üçün lisenziyaların verilməsi;
qanunvericiliyə uyğun olaraq sığortaçıların, habelə təkrar sığortaçıların, onların filiallarının, brokerlərin və sığorta bazarının digər peşəkar iştirakçılarının uçotunu aparmaq;
sığortaçıların sığorta haqları və tariflərinin əsaslandırılmasına, maliyyə sabitliyinin təmin olunmasına nəzarət etmək;
qanunla müəyyən edilmiş qaydada sığortaçıların sığorta ehtiyyatlarının və fondlarının yaradılmasına və yerləşdirilməşinə nəzarət etmək;
sığortaçıların qeydiyyatını aparmaq;
sığorta fəaliyyəti ilə əlaqədar qanunla müəyyən edilmiş səlahiyyət dairəsində normativ aktları və metodiki sənədləri hazırlayıb təsdiq etmək;
sığorta təcrübəsini ümumiləşdirmək, sığorta fəaliyyətinin inkişafına və təkminləşdirilməsinə dair təkliflər hazırlamaq
Sığorta nəzarəti ilə bağlı olaraq Dövlət Sığorta Nəzarəti orqanının hüquqlarına aşağıdakılar aiddir:
sığortaçılardan, brokerlərdən və sığorta bazarının digər peşəkar iştirakçılarından onların fəaliyyətinə dair məlumat və maliyyə vəziyyətini əks etdirən hesabatlar almaq;
alınan bütün məlumatların və hesabatların düzgün olub-olmamasını yoxlamaq, onların fəaliyyəti və maliyyə əməliyyatları barədə banklara, digər kredit idarələrinə və müəssisələrinə müraciət etmək;
sığortaçıların, brokerlərin və sığorta bazarının və digər peşəkar iştirakçıların fəaliyyətində qanunvericiliyin tələblərinin pozulması aşkar edildikdə pozuntuların aradan qaldırılması üçün təqdimatlar vermək, təqdimatlar yerinə yetirilmədikdə sığortaçılara və brokerlərə verilmiş razılığın qüvvəsini müvəqqəti dayandırmaq, onu məhdudlaşdırmaq və geri almaq, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada və hallarda inzibati tənbeh tətbiq etmək;
sığortaçılar və brokerlər tərəfindən sığorta qanunvericiliyi dəfələrlə pozulduqda onların ləğv edilməsi barədə qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq məhkəmədə iddia qaldırmaq;
Sığortaçıların ödəmə qabiliyyətinin olmaması ilə əlaqədar onların iflas elan edilməsi barədə baxılmaq üçün məhkəməyə müraciət etmək.
Maliyyə sabitliyinin təmin edilmiş olduğu sığorta bazarı maliyyə risklərinin idarə edilməsinə, vəsaitlərin etibarlı şəkildə yerləşdirilməsinə və uzunmüddətli saxlanmasına dəstək verməklə ölkənin iqtisadi inkişafına və sosial rifahına yardım etmiş olur.
Sığortaçının maliyyə sabitliyinin xüsusi təminat normativləri gözlənilmədikdə, yaxud onun müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirə bilməməsi və ya maliyyə vəziyyətinin sığortaçıların hüquq və mənafelərinə təhlükəli olan dərəcədə pisləşməsi sübut edildikdə nəzarət orqanı müəyyən vaxt verərək həmin sığortaçıdan aşağıdakı tədbirlərin həyata keçirilməsini tələb edə bilər:
öz vəsaitinin artırılmasını və ya mənfəətin divident şəklində bölüşdürülməsinin dayandırılması;
risklərin (öhdəliklərin) təkrar sığortaya verilməsini və saxlama paylarının miqdarının dəyişdirilməsi;
yaranmış vəziyyət ilə əlaqədar ümumi yığıncağın çağırılmasını və müvafiq qərar qəbul edilməsini;
maliyyə vəziyyətinin yaxşılaşması istiqamətində digər tədbirlər.
Sığorta sahəsində inhisar fəaliyyətinin və haqsız rəqabətin qarşısının alınması, məhdudlaşdırılması və aradan qaldırılması qanunvericiliyə uyğun olaraq müvafiq nəzarət orqanları tərəfindən həyata keçirilir.
Sığorta təşkilatlarına sığorta fəaliyyətini həyata keçirmək üçün lisenziya alır və lisenziyanı almaq üçün aşağıdakı sənədləri təqdim edirlər:
müəssisələrin təsis sənədləri də əlavə edilməklə ərizə;
qeydiyyat haqqında şəhadətnamə;
ödənilmiş nizamnamə kapitalının məbləği haqqında arayış;
sığorta növləri üzrə qaydalar;
sığortaçının vergi orqanları tərəfindən uçota alınması haqqında arayış;
lisenziya almaq üçün dövlət rüsumunun ödənildiyi haqqında sənəd;
sığortaçının fəaliyyət göstərdiyi ünvanı təsdiq edən sənəd;
sığorta təşkilatının rəhbəri və müavinləri haqqında məlumatlar.
Lisenziya könüllü və icbari şəxsi sığortanın, əmlak sığortasının, məsuliyyət sığortasının və təkrar sığortanın həyata keçirilməsinə verilir. Bu halda lisenziyada sığortaçının həyata keçirməyə hüququ olan sığortanın konkret növləri göstərilir.
Lisenziya almaq üçün təqdim edilən sənədlər Maliyyə Nazirliyi tərəfindən qəbul edildiyi gündən başlayaraq 15 gündən gec olmayaraq baxılır və qərar qəbul edilir.
Hüquqi şəxslərə sığorta fəaliyyətinə lisenziya verilməsindən imtina edilməsi üçün əsas ərizəyə əlavə edilmiş sənədlərin Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinin tələblərinə uyğun gəlməməsi ola bilər. Maliyyə Nazirliyi lisenziya verməkdən imtina haqqında hüquqi şəxsə imtinanın səbəbi göstərilməklə yazılı şəkildə məlumat verir.
Mövcud qanunvericiliyə müvafiq olaraq sığorta fəaliyyəti üçün lisenziya müddəti 5 il müəyyən edilmişdir.
Təsis sənədlərində edilmiş dəyişikliklər barəsində sığortaçı bu dəyişikliklər qeydə alındığı müddətdən bir ay ərzində müəyyən edilmiş qaydada Maliyyə Nazirliyinə məlumat verməlidir.
