Motiv va motivatsiya O‘quv motivlari mohiyati O‘qish motivlari manbalari

Ta'lim motivlarining tasnifi va vazifalari.

Ta'lim motivlari o‘quv motivlarining kuchi va ishonchli-mustahkamligi bilan tasniflanadi. Ta'lim motivlari kuchi o‘quvchining bilim olish yo‘lidagi qiyinchiliklarni yengib o‘tishga bo‘lgan intilishilari, motivning ehtiyoji, uning davomiyligi bilan belgilanadi. Motiv kuchi ham fiziologik, ham psixologik omillarga bog‘liq. Fiziologik omillarga motivatsion qo‘zg‘atish kuchi kirsa, psixologik motivlarga o‘quv-anglash faoliyatining natijalari, uning mohiyatini anglab yetish, ma'lum ma'nodagi ijod erkinligi kabilar kiradi. Bundan tashqari, motivlarning kuchini bolalikda kuchliroq namoyon bo‘ladigan emotsiyalar ham belgilab beradi.

O‘quv motivlarining mustahkamligi deyilganda butun ta'lim faoliyati jarayonida o‘quvchining turli ta'limiy topshiriqlarni bajarishda namoyon bo‘ladigan iroda kuchi hamda uning o‘quv materiallarini o‘zlashtirish, esda saqlab qolish va amalda ulardan foydalana olish qobiliyatlari nazarda tutiladi. Mohiyatan olib qaraganda, o‘quvchining o‘zini ta'lim olishga ongli yo‘naltira olishi, maqsad va vazifalarni to‘g‘ri belgilay bilishi va ularga amal qilishi anglaniladi.

O‘quv motivlarining quyidagi vazifalarini ajratib ko‘rsatish mumkin:

a) qo‘zg‘atuvchi funksiya o‘quvchi motivlari energetikasi, boshqacha aytganda, motiv o‘quvchining faoliyati va o‘zini tutishidagi faolligini ta'minlab beradi.

b) yo‘naltiruvchi funksiya o‘quvchi energiyasi, maqsad va vazifalarining yo‘naltirilgan obektini ko‘rsatadi, chunki o‘quvchi ta'lim jarayonida o‘z faoliyatini konkret bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashga yo‘naltiradi. Yo‘naltiruvchi funksiya motiv mustahkamligi bilan chambarchas bog‘liq.

v) tartibga soluvchi funksiya bolaning xulqi va faoliyatini tartibga solish, ularning xarakterini belgilash vazifasini bajaradi. Bunda mazkur funksiya ijtimoiy motivlar bilan xususiy motivlar orasidagi muvozanatni tartibga soladi. Vazifa (funksiya) ning bu shaklida barcha motivlar baravar ishtirok etadi. Tartibga solishdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad qay bir motiv aynan qaysi o‘rinda ko‘proq samara berishini belgilab berishdan iborat.

Yuqorida e'tirof etilgan funksiyalar bilan bir qatorda motivning rag‘batlantiruvchi, boshqaruvchi hamda tashkillashtiruvchi¹⁴, tarkibli, ma'no anglatuvchi, mazmun kasb etuvchi, nazorat qiluvchi, himoyalanuvchi funksiyalari ham mavjud¹⁵.

1^ I.A.Karimov. Barkamol avlod orzusi. T.: “Sharq” nashriyot-matbaa konserni. 1998-yil. 112-bet.

2^ Djuraev R.X., Tolipov O’.Q, Safarov R.G’., To’raqulov X.O., Inoyatov I.O., Divanova M.S. Pedagogik atamalar lug’ati. –T.: “Fan” nashriyoti, 2008-yil. 81-bet.

3^ Hasanboev J., To’raqulov X., Haydarov M., Hasanboeva O., Pedagogika fanidan izohli lug’at. –T.: “Fan va texnologiya” nashriyoti, 2008-yil. 238-bet.

4^ Qiyomiddin Nazirov (tuzuvchi). Falsafa qomusiy lug’at. –T: “Sharq” nashriyoti. 2004-yil, 280-bet.

5^ M.H. Saidov va boshqalar. Ijtimoiy himoya: atamalar izohli lug’ati. 238-239 betlar.

6^ J. Yo‘ldoshev, F. Yo‘ldosheva, G.Yo‘ldosheva. Interfaol ta'lim sifat kafolati. –T.: 2008 y. 114 b.

7^ N. N. Azizxo‘jaeva. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. –T.: O‘zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi nashriyoti. 2006 y. 153 b.

8^ Q. Turg’unov. Ruscha-o’zbekcha psixologiya terminlarining izohli lug’ati. –T.: “O’qituvchi” nashriyoti, 1975-yil, 94 b.

9^ J.Yo‘ldoshev, F.Yo‘ldosheva, G.Yo‘ldosheva. Interfaol ta'lim sifat kafolati. –T.: 2008-yil, 86-bet.

10^ Маркова А.К. Пути исследованости школьников // Вопросы психологии. – Москва, 1980.- № 5. – С. 47-49

11^ М.В. Матюхина. Мотивация учения младших школьников. М.,1984. 15-16 c.

12^ Маркова А.К., Матис Т. А., Орлов А.Б., Формирование мотивации учения: Кн. Для учителя. –М.: 1990 г, 192 c.

13^ Маркова А.К., Матис Т. А., Орлов А.Б., Формирование мотивации учения: Кн. Для учителя. –М.: 1990 г, 192 c.

14^ Е.П. Ильин. Мотивация и мотивы. СПб,: Питер. 2000. 512с.

15^ А. Н. Леонтьев. Деятельность, сознание, личность. –М.: 1975 г.