Morfemika

k=kurak (ot)

• kul (ot - predmet)+don=kuldon (ot – narsa-buyum)
• kitob (ot – narsa)+xon=kitobxon (ot – shaxs)
• do‘st (ot – shaxs)+lik=do‘stlik (ot – hodisa)

• So‘z yasovchi qo‘shimchaning ot, sifat, fe’l yoki ravish yasovchilardan birortasiga mansubligini bilish uchun birinchi asosga savol berib, uning turkumi aniqlanadi, so‘ng so‘z yasovchi qo‘shimcha qo‘shilgan holatdagi ko‘rinishiga savol berib uning turkumi aniqlanadi. Natijada so‘z yasovchi qo‘shimcha qaysi so‘z turkumidan qanaqa so‘z yasayotganligi ma’lum bo‘ladi.

• MISOL: suv (nima? – ot)+sa=suvsa (nima qil? – fe’l) [-sa otdan fe’l yasovchi qo‘shimcha]
• ish (nima? – ot)+chi=ishchi (kim? – ot) [-chi hodisa otidan shaxs otini yasovchi qo‘shimcha]
• qora (qanday? – sifat)+y=qoray (nima qil? – fe’l) [-y sifatdan fe’l yasovchi qo‘shimcha]

• Quyidagi xususiyatlari bilan boshqa guruhdagi qo‘shimchalardan farq qiladi:

• SINTAKTIK SHAKL YASOVCHI QO‘SHIMCHA

• Bu qo‘shimchalar so‘zlarning munosabat shakllari ham deyiladi. Chunki shu qo‘shimchalar orqali gap tarkibidagi so‘zlar o‘zaro bir-biri bilan munosabatga kirishadi, ya’ni bog‘lanadi.

• KELISHIK QO‘SHIMCHALARI

• EGALIK QO‘SHIMCHALARI

• SHAXS-SON QO‘SHIMCHALARI

• Bir so‘zni boshqa
• bir so‘zga tobe qilib bog‘lashga xizmat qiladi va ot, olmosh hamda otlashgan so‘zlarga qo‘shiladi.
• Bosh kelishik: –
• Qaratqich kelishigi: -ning
• Tushum kelishigi: -ni
• Jo‘nalish kelishigi: -ga
• o‘rin-payt kelishigi: -da
• Chiqish kelishigi: -dan
• MISOL: kitobni o‘qimoq
• uyning eshigi
• dars