Monopol raqobat va bozor samaradorligi Reja Raqоbatlashgan mоnоpоl bоzоri. Raqobatlashgan bozor muvozanati

3. Bozor samaradorligi va oligapoliya
,,Oligopoliya - bu shunday bozor turiki, undagi tovar taklifining hammasi, yoki deyarli hammasi bir necha ishlab chiqaruvchi firmalar tomonidan bo’lib olingan va bu bozorga yangi firmalarning kirishi katta to’siq orqali cheklangan bo’ladi.’’¹
Oligopoliya so’zi grekcha bo’lib (oligos - bir necha, poleo - sotaman) sotuvchilarning kamligini bildiradi. Oligopol tarmoqlarga misol sifatida AQShning avtomobilь sanoati, po’lat, alyumin, elektrouskunalar va kompьyuter tarmoqlarini keltirish mumkin. Bu tarmoqlarda ishlab chiqariladigan umumiy mahsulot hajmi bir necha firmalar hissasiga to’g’ri keladi.
Oligopolik bozorni uning quyidagi uchta xususiyati ajratib turadi: birinchidan, tarmoqda faoliyat ko’rsatayotgan firmalarning kamligi; ikkinchidan, tarmoqga kiruvchi firmalar uchun kuchli to’siqlarning mavjudligi; uchinchidan, oligopolik bozordagi firmalarning harakati bir-biriga bog’liqligi.
Oligopolik bozorning uchinchi xususiyatiga ko’ra, firmalarning iqtisodiy harakatlari bir-biriga bog’liq, ya’ni har bir firma biror iqtisodiy strategiyani tanlaganda, boshqa firmalarning ushbu strategiyaga bo’lgan munosabatini e’tiborga olish kerak bo’ladi.
Masalan, bir firma o’z mahsulotiga talabni rag’batlantirish uchun mahsulotining narxini 10 foizga kamaytirsa, u asosan raqobatlashuvchi firmalar hisobidan o’z mahsulotini sotish hajmini anchaga oshirib ular hisobidan qo’shimcha foyda olirishi mumkin.
Lekin firmaning bu narx siyosatiga javoban boshqa raqobatlashuvchi firmalar har xil iqtisodiy siyosat olib borishi mumkin:
birinchidan, boshqa firmalar e’tibor bermasligi mumkin;ikkinchidan, ular ham narxni 10 foizga tushirishi mumkin, natijada firmalar oladigan foyda miqdori kamayadi, hatto nolga teng bo’lishi ham mumkin: uchinchidan, boshqa firma bu firmani sindirish maqsadida mahsulotiga bo’lgan narxni 10 foizdan yuqoriroqga pasaytirishi mumkin, lekin bunday holatni davom etishi narxlar jangiga olib kelishi mumkin. Narxlar janggi - bu raqobatlashadigan firmalar tomonidan oligopolik bozorda narxlarni bosqichma-bosqich tushirishidir.
Umuman olganda, oligopolik bozorda firma tomonidan qabul qilingan har
qanday iqtisodiy siyosat - narxlarni o’zgartirish, ishlab chiqarish hajmini o’zgartirish, reklamani kuchaytirish - raqobotlashuvchi firmalarning ushbu siyosatga bo’lgan munosabatini bilishni va uni prognoz qilishni talab qiladi.
Narxlar jangi narx o’rtacha xarajatga teng bo’lgunga qadar davom etadi, ya’ni . Bu tenglik oligopolik bozor muvozanatini beradi. Muvozanat holatda hech bir firma narxini kamaytirishdan qo’shimcha foyda olaolmaydi. Muvozanat holatda firmalarning iqtisodiy foydasi nolga teng.