Moluch 297 c indd

1963–2018 жж. Солтүстік жартышардағы оңтүстік тербеліс
(а) және арктикалық тербеліс (б) индексінің уақыттық жүрісі

---

“Young Scientist” .  # 7 (297) .  February 2020
341
Young scientist Kazakhstan
ауытқулармен байланысты, ал теріс фаза осы аймақтардағы 
теріс биіктік ауытқулармен байланысты.
1963 жылдан бастап 2018 жылға дейін полярлық-Еурази-
ялық механизм және Скандинавиялық механизм индексінің өз-
геру динамикасы берілген(сурет 5 а, б).
Сурет 5 (б) сәйкес, Скандинавиялық механизм индексінің 
1963–2018 жж. өзгеруінің уақыттық жүрісі скандинавиялық 
тербеліс индексінің тренд сызығы минус 0,01/10 жыл жылдам-
дықпен 1963-ден 2018 жылға дейін төмендеген.
Багровтың аномалдылық индексі және R аномалдылық кри-
терийі көмегімен 1963 жылдан бастап 2018 жылға дейінгі ке-
зеңде ауа температурасы бойынша өте жылы және суық жыл-
дардың каталогы және жауын-шашынның аса ылғалды және 
тапшы жылдар каталогы жасалды.
Осындай экстремумдардың қалыптасу шарттарын ег-
жей-тегжейлі зерделеу үшін ауа температурасы мен жа-
уын-шашынның оң және теріс ауытқуларына талдаулар жа-
салды (1-кесте).
Кестеге сәйкес, экстремалды салқын және жауын-шашын 
аса ылғалды жылдардың индексі таңбасы сәйкес келеді, сон-
дай-ақ экстремальды жылы және жауын-шашын тапшы жылдар 
индекстерінің қалыптасуына бірдей синоптикалық жағдайлар 
әсер ететінін көрсетеді.
Аномальды жылдарды талдау үшін кестеде әр жылдар үшін 
орташа аномалия мәндері (∆
T
°C, ∆
R
/мм), сонымен қатар 
территория бойынша аномалдылық критерийінің орташа мәні 
(K) берілген. Толыққанды бағалау жүргізу үшін олардың орта-
шаланған мәндері де көрсетілген.
Кестеге сәйкес, экстремалды салқын жылдары және аса 
ылғалды жылдары Е шығыс формасы формасымен көп күндер 
байқалған. Е формасы кезінде терең жыра жиі байқалады.
Осыған байланысты экстермальды жылы және тапшы жыл-
дары W формасы, яғни Солтүстік Қазақстанда қуатты жотамен 
сәйкес келеді. Осыған байланысты көптеген оң аномалиялы 
жағдайлары және жауын-шашынның аз мөлшеріне сәйкес ке-
леді.
Көптеген авторлардың зерттеулеріне сәйкес [8], NAO ин-
декстері аномалияларының оң (теріс) мәні температураның 
теріс (оң) ауытқулары туралы айтады. Бұл кестеде бұл заң-
дылық байқалады. NAO > 0 кезінде температура минус ано-
Сурет 4.