Mo’ljallangan. Mazkur o’quv-usuliy qo’llanmada fanning o’qitish maqsad va vazifalari, talablar bayon etilgan. Shuningdek, unda ta’lim oluvchilarning mustaqil bilim egallashi va uni o’zlashtirishiga e’tibor qaratilgan

Daniel' Defo
(taxm. 1660-1731 yillar). Bu ajoyib ite`dod sohibi J.J. 
Russo, V.Gyote, U. Peynlar tomonidan ijodi zo`r maqtovlar hamda zavqlanish 
bilar tilga olingan, o`zining eng mashhur va eng taniqli romani "Robinzon 
Kruzo" bilan bolalar adabiyotiga kirib kelgan nafaqat zo`r yozuvchi, balki 
ajoyib noshir hamdir. O`zining o`ttiz yillik ijodiy faoliyati davomida Defo o`z 
nomi hamda bir qancha boshqa adabiy taxalluslar bilan siyosiy pamfletlar, 
huquqshunoslikka hamda falsafaga oid ilmiy asarlar, iqtisodga oid risolalar, 
savdogarlar uchun qo`llanmalar, o`zini jamiyatda qanday tutishga oid 
maslahatlar, san`at haqidagi doston, hunarmandchilikning umumiy tarixi va 
boshqalar haqida asarlar yozgan. To`rt yuzdan ortiq romanlar, esselar 
muallifi, mashhur jurnalist hamda noshir bo`lishiga qaramay, bir umrga 
barcha mamlakatlarning kitobxonlari uchun birday, ajoyib asar muallifi 
sifatida tanilib qoldi. Bu kitob chop etilishining birinchi yillaridanoq (besh oy 
mobaynida kitobning to`rtta nashri chiqdi) shunaqangi mashhur bo`lib 
ketdiki, Defo "Robinzon Kruzoning" ikkinchi hamda uchinchi qismlarini 
yozishiga to`g’ri keldi. Ammo bolalar faqatgina birinchi romanni sevib 
qolishdi. Rus tilida M.Shishmaryova va K.Chukovskiy tomonidan tarjima 
qilingan ajoyib nusxalari bor. "Robinzon Kruzo" sarguzasht romanning eng 
zo`r an`analari asosida yozilgan va shu janrning barcha talablariga javob 
beradi. Unda ham kemaning g’arq bo`lshi va quvg’inlar, ham qaroqchilar va 
piratlar, ham otishmalar va qochqinlar mujassam... 
Ammo uzoq muddat tanqidchilar bu asarni faqatgina ongli va maqsadi 
sari intilayotgan insonning qaynab turgan jo`shqin quvvati hamda uning 
mehnatining ma`naviy kuchini tarannum etuvchi va umuman, XVIII asr 
Angliyadagi ijtimoiy tuzumni ko`klarga ko`taruvchi asar deb baho berib 
kelishgan. "Robinzon Kruzo”ning muvaffaqiyati, eng avvalo, XVII asr va 
keyingi asrlar mobaynida o`quvchilargà bir xil qiziqish uyg’otgan, kimsasiz 
orolga tushib qolgan qahramon hayotiga bo`lgan katta qiziqish bilan 
baholanadi. "Robinzon Kruzo" asarining asosiga Xuan Fernandes orolida 

---

23 
yakka-yolg’iz roppa-rosa to`rt yilu to`rt oy qolib ketgan shotlandiyalik matros 
Aleksandr Selkirk haqidagi real voqea yotadi. Kitobning birinchi nashri 
haqiqiy shov-shuvga sabab bo`lib ketgan edi, chunki Daniel Defo qo`lyozmani 
bechora dengizchining haqiqiy kundaliklaridan deb bergan, kitobxon esa 
dengizchining boshiga tushgan kulfatlariga haqiqiy deb ishonishgan. Asar 
markazida-har qanday qiyinchilik va musibatlarga bardosh bera oladigan 
qahramon turibdi. Tadqiqotchilar kitobning muvafaqiyatini ham qahramon 
obrazi va uning boshiga tushgan kulfatlarda deb bilishadi. Robinzon Kruzo 
kimsasiz orolga tushib, faqatgina o`zining tinimsiz quvvati hamda mehnati 
evaziga tirik qoladi. "Robinzon Kruzo" nafaqat o`zining ko`p sonli nashri bilan 
mashhur, balki rus, fransuz, nemis, shotland, golland, grek tillaridagi qayta 
ishlanmalari, taqlidlari hamda qalbaki nusxalari orqali dong taratdi. Rossiyada 
"Robinzon Kruzo" 1762 yildva Peterburgda ikki qismda chop etildi. 1785 yilda 
N.I.Novikovning "Ong va qalb uchun bolalar kitobxonligi" ("Detskoe chtenie 
dlya serdtsa i razuma") jurnalida chop etildi, 1819 yilda S. N. Glinkaning 
"Yangi bolalar kitobxonligi" ("Novoe detskoe chtenie") jurnalining birinchi 
soni "Robinzon Kruzo" bilan nashr qilindi. XIX asrda Rossiyada bu asarni 
nafaqat rus tilida, balki boshqa tillarda har xil qayta ishlangan hikoyalarda va 
parchalarda o`qishgan. Asarning rus tilidagi yangi talqini Lev Tolstoyning 
"Yasnaya Polyana" deb nomlangan pedagogik jurnalida chop etildi. Bu asar 
Tolstoyning o`zi tomonidan tarjima qilinmagani ehtimoldan xoli bo`lmasada, 
ammo jurnalda bir necha bor uning nomi bilan qayta nashr qilingan. Shuni 
qayd etib o`tish kerakki, Defoga ingliz adabiyotida birinchi urinish "gotik" asar 
- "Missis Villning arvohi", ingliz adabiyotiga xos ironiya (iztehzo) tarzida 
yozilgan asar ham tegishlidir.