Mo’ljallangan. Mazkur o’quv-usuliy qo’llanmada fanning o’qitish maqsad va vazifalari, talablar bayon etilgan. Shuningdek, unda ta’lim oluvchilarning mustaqil bilim egallashi va uni o’zlashtirishiga e’tibor qaratilgan

Jozef Red'yard Kipling
(1865 - 1936). Kipling ingliz adabiyotida 
serqirra va anchagina qarama-qarshiliklarga yo`g’rilgan shaxs. Tanqidchilar 
uning askarlik sharafi, kuchi va tartibini o`rnatishda idealga intilishlari haqida 
ko`p fikr bildirishgan. Uning g’oyalari deyarli sodda va g’ayritabiiy: Britaniya 
imperiyasi saltanati barchadan ustun, inglizlarning o`zlari esa dunyoda eng 
oliy millat, ularning eng ustun qonunlari asosida boshqa xalqlarni ulardek 
yashashga majburlovchi. Ammo Kiplingning ertagi dunyoda eng mashhur 
asarlardan biri bo`lib, bolalar uni o`qishayotganida undagi kuch va tartib-
qoida haqidagi g’oyalarga umuman parvo ham qilishmaydi. Kipling ko`p yillar 
davomida hindular koloniyasida jurnalist bo`lib ishlagan, ajoyib tarzda sharq 
fol'klori bilan tanish hamda o`z ko`zi bilan Sharq tabiati go`zalligiga guvoh 
bo`lgan va bu narsa, albatta, uning ijodida o`z aksini topmay qolmagan. 
Kiplingni ingliz adabiyotiga bostirib kirgan "qonunsiz kameta" deb 
atashgan. Bunga asos ham bor edi: adabiy jimlik davri viktorianlikning 
intihosida Kiplingning asarlari o`zining jozibasi, tilining aniq va ravonligi, 
dunyoqarashining hayotiyligi va jasurligi hamda sog’lom optimistik ruhdagi 
personajlari bilan kitobxonlar ommasini zabt etdi. Yozuvchilar, shu jumladan, 
Oskar Uayl't ham uni ortiqcha qo`pollikda va jurnalistik bachkanalikda 
(vul'garizmda) ayblashadi. Do`stlari, masalan , Genri Jeyms uning "keskin 
vatanparlik ruhdagi she`rlarini" o`ta shilqimlik, deb baho berishgan. 
Dushmanlari esa Kiplingni oddiy qilib "adabiy bezori" deb atashgan. Ammo 
"vaqt yozuvchi va uning fikralarini kechirdi, chunki u yaxshi yozgan edi", 
Kiplingning siyosiy qarashlari atrofidagi turli munozarali fikrlar esa bizning 

---

27 
zamonimizda uni yo`g’otgan nomini qaytarib berdi. Uning jajji qizalog’i 
Effiining bitmas-tuganmas "Qayerdan?", "Qanaqa?" deb bergan savollariga 
javob bera turib yozgan "Ana shunaqa ertaklar" (yoki "Shunchaki ertaklar") 
to`plamidagi animalistik ertaklari butun dunyo bolalariga tanish. Tanqidchilar 
ertaklarda Kiplingning "qatiqo’o`llik" ("jelezniy") ta`sirini topishga harchand 
urinishmasin, baribir, uning kulgili hayvonlari hamda noyob sarguzashtlari, 
"Nima uchun tuyaning bukri bor?", yoki, "Nima uchun kitning halqumi buncha 
katta?" kabi savollarga bergan hazilomuz javoblari bolalarga yoqadi. 
Kiplingning avval ham bolalar uchun kitoblari bo`lgan, masalan, "Jasur 
kapitanlar", ikki tomlik "Jungli haqida kitob" kabi; ammo unga haqiqiy shon-
shuhratni aynan "Shunchaki ertaklar" to`plami olib kelgan. Bu "shunchaki" 
ertaklar emas, balki noyob uy kitobi, mehribon otaning suyukli bolasiga atab 
yozgani hamdir, buni esa bolalar hech qachon nazardan chetda 
qoldirishmaydi va yetarlicha baho bera olishadi. Shu o’rinda ta`kidlab o`tish 
zarurki, Kipling ingliz bolalar adabiyoti an`analarini davom ettirgan, o`zi 
ertaklarga rasmlar chizib, ularga izohlar bergan. Anamalistik ertaklardan 
tashqari, Kipling fantastik ertaklar janrida ham ijod qilgan. Uni fantastika 
janrining asoschilaridan biri, desa ham bo`ladi. "Pek tepaliklik Pak" va 
"Feyaning sovg’asi" kabi ikki tomlik asarlarining qahramonlari Shekspirning 
Pak ismli qahramonidir. Pak yosh singlisi Yunega va ukasi Danga Angliyaning 
tarixini so`zlab beradi, uning sehrgarliklari hamda o`zining qiziq hangomalari 
barchani quvontiradi. Ba`zida Kipling hikoyalarning davomini kitobxon fikr-
mulohazasiga havola qilib, uni qiziqtirib qo`yadi. Kiplingning o`quvchi bilan 
bevosita muloqotga kirishishi, ertak bayoni xuddi tarix darslarida o`tirib, 
o`sha davrga sayohat uyushtirilishi kabi taassurot qoldirishi asarning o`ziga 
xosligini belgilaydi. Kiplingning deyarli barcha asarlari bayon etilishi lozim 
bo`lgan prozaik asarning mazmunini mantiqiy takrorlovchi she`riy 
muqaddima bilan boshlanadi.