Mo’ljallangan. Mazkur o’quv-usuliy qo’llanmada fanning o’qitish maqsad va vazifalari, talablar bayon etilgan. Shuningdek, unda ta’lim oluvchilarning mustaqil bilim egallashi va uni o’zlashtirishiga e’tibor qaratilgan

Karlo Kollodi
(1826-1890). Bu yozuvchining haqiqiy ismi - Karlo 
Lorentsini. U Florentsiyada tug’ilgan va yoshligidanoq Italiya ozodlik harakati 

---

38 
bilan bog’lanib qolgan. Shu davrlardan uning adabiy faoliyati ham boshlangan. 
U o`ziga adabiy taxallus qilib, onasi tug’ilgan shaharchaning nomini olgan va 
eng mashhur asar sifatida tanilib, jahonni kezib chiqqan, yog’och bolakayning 
ajib sayohatlari bayon etilgan "Pinokkioning sarguzashtlari" asarini jahon 
bolalariga taqdim etgan buyuk yozuvchidir. Kollodi bejizga italyan bolalar 
adabiyotining haqiqiy asoschisi deyilmaydi. Uning maxsus bolalar kitobxonligi 
uchun yozilgan birinchi povesti qahramoni "Djannetino" bo`lib, u quvnoq, 
sho`x shirinxo’r bola, o`zi uncha mard-jasur bo`lmasa-da, har xil 
sarguzashtlarni yoqtiradi. Yozuvchi u haqda bir butun turkum asarlar 
yaratgan. Ammo haqiqiy shon-shuhratni yozuvchiga 1881 yilda nashrdan 
chiqqan "Birta buratinoning tarixi" ("buratino" italyanchadan - marionetka, 
ya`ni qo`g’irchoq) asari keltiradi. Keyinroq muallif uni "Pinokkioning 
sarguzashtalari yoki bir qo`g’irchoq tarixi" deb qayta nomladi. Bu erda yuksak 
badiiy san`at tirik yumor bilan bog’lanib ketib, bolalar uchun zerikarli bo`lgan 
pand-nasihatga o`rin qolmagan. Bolalar ruhiyatini yaxshi tushungan yozuvchi, 
jiddiy fikrlarni bolalarga tushunarli, ularga yetib boradigan shakllarga o`rab, 
ajib kulgili sarguzashtlarga ulab yuboradi. Ko`p lavhalar muallifning aniq va 
nozik kuzatishlariga asoslangan. Aytaylik, bolalar aniq fikrlaydilar va 
metaforani to`g’ri, o`z ma`nosida tushunadilar. Shuning uchun ham 
"Yolg’onning oyoqlari kalta", degan matal Kollodiga yaxshi bahona bo`lib, 
muallif yosh kitobxonlarning boshqa iqtidorlarini ya`ni, bo`rttirish 
qobiliyatlarini inobatga olib, bu metaforik jumlani "moddiylashtirdi": 
Pinokkio yolg’on gapirishni boshlasa, uning burni cho`zilib, kattalashib 
ketardi. Yoki, yana bir misol: ko`pincha axmoq odamni eshak deb atashadi. 
Shuning uchun ham oqko`ngil feyaning o`qishga majburlashlaridan qochib, 
ko`ngilxushliklar mamlakatiga qochib qolgan Pinokkioning quloqlari 
eshaknikiga o`xshab o`sib, kattalashib, badani jun bilan qoplanib, hattoki dum 
ham o`sib chiqadi.
Kollodining demokratik qarashlari uning kitoblarida ham o`z aksini 
topgan. Pinokkio kissasida bir tangasi ham yo`q kambag’al o`g’liga alifbo olib 
berish uchun o`zining kurtkasini sotgan Djepettoning o`g’li. Yog’och 
bolakayning o`zi esa, mehnat qilib, otasiga va kasal feya - havorang sochli 
Qizchagà yordam bera boshlagach, haqiqiy insonga aylana boshlaydi. Boy va 
amaldor personajlar asarda istehzo bilan tasvirlanadi. Bechora, kambag’al 
ammo gunohsiz odamning javobgarlikka tortilib, "odil sud hukm chiqarishi" 
ustidan ustalik bilan zaharxanda qilinadi: qahramon to`rt oyga qamoqqa 
tushadi va Bolvaniyada e`lon qilingan amnistiyaga tushib, chambarak ortidan 
qutulishi uchun o`z-o`ziga tuhmat qilishga majbur bo`ladi. Yog’och odam 

---

39 
ustidan qilinayotgan sud jarayoni ham juda kulgili. Uning qilgan yomonliklari 
haqida eshitgan sud'ya janoblari juda hayajonda va to`lqinlangan ko`rinadi, 
ammo keyin politsiya mundirida kiyingan ikkita itni chaqirib ularga: 
"Bechoraning to`rtta oltin tangasini o`g’irlashibdi. Uni endi bog’lang va zudlik 
balan qamoqqa tashlang" , - deb buyruq beradi. Fantastika hamda muallifga 
zamondosh bo`lgan hayot bilan bog’lanib ketgan mumtoz ertak, ital'yan 
san`atiga o`ta qadrdon bo`lgan janrga mansub. Italiya - Arlekino, Kolombinoy, 
Pul'chinelloy kabi mashhur personajlar-niqoblar teatri hamda qo`g’irchoq 
teatrlarining vatanidir. Kollodi murojaat qilgan, qo`g’irchoq komediyalari 
an`analari - Plavt, Terentsiy kabi Rimning buyuk qadimgi komediyachilari
ijodining tomirlariga borib taqaladi. Shu bilan birga Pinokkioning 
sarguzashtlarida italyan xalq ertaklarining nishonalari bor. 
Ital'yan ertaklari bilan rus bolalarini M. Gor'kiy tanishtirdi. 1912 yilda 
uning noshirligi ostida bu ertaklarning to`plami chiqdi. "Pinokkioning 
sarguzashtlari" Rossiyaga Aleksey Tolstoy tomonidan tarjima qilinib, qayta 
ishlangan nashrda "Oltin kalitcha" nomi bilan bosmadan chiqdi. U o`sha 
davrdà dolzarb bo`lgan mavzular bilan asarni boyitdi. Uning fikricha rus 
bolalariga tushunarsiz bo`lgan joylarini ruscha ruhda qayta ishlab, ba`zi 
obrazlarni almashtirdi. Yozuvchi tomonidan poydevor qo`yilgan ertak-
povestning yumoristik-satira an`anasi italyan adabiyoti, shu jumladan, Janni 
Rodari ijodida o`z ifodasini topdi. Kollodining asari bir umrga bolalarning 
sevimli kitobiga aylanib qoldi.