Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Omilli tahlil turlari. 

 

Determinatsiyalashgan  omilli  tahlil  -  natijaviy  ko‘rsatkichlar  bilan 

aloqasi funksional tavsif kasb etuvchi omillar tadqiq metodikasini o‘zida 

aks  ettiradi.  Stoxastik  tahlil  esa  natijaviy  ko‘rsatkich  bilan  aloqasi, 

funksionaldan farqli ravishda, noto‘liq, ehtimoliy (korrelatsion) hisobla-

nuvchi  omillar  ta’sirini  o‘rganadi.  Agar  argument  o‘zgarishiga  funk-

sional (to‘liq) bog‘liqlikda doimo funksiyalarning mutanosiblikda o‘zga-

rishi  sodir  bo‘lsa,  u  holda  argument  o‘zgarishining  stoxastik  aloqasida 

ushbu ko‘rsatkichni aniqlovchi boshqa omillar uyg‘unligiga bog‘liqlikda 

funksiyalar  o‘sishining  bir  nechta  qiymatini  berishi  mumkin.  Masalan, 

mehnat  unumdorligi  ayni  bir  xil  darajali  fond  bilan  qurollangan  turli 

korxonalarda  bir  xil  bo‘lmasligi  mumkin.  Bu  natijaviy  ko‘rsatkichga 

ta’sir qiluvchi boshqa omillarning maqbul uyg‘unligiga bog‘liq. 

Tadqiqot  metodikasi  bo‘yicha  to‘g‘ri  va  teskari  omilli  tahlil  farq-

lanadi.  To‘g‘ri  omilli  tahlil  deduktiv  usulda  –  umumiydan  xususiyga 

tomon amalga oshiriladi. U o‘rganilayotgan natijaviy ko‘rsatkich kattali-

gini  shakllantiruvchi  omillarni  kompleks  tadqiq  qilish  maqsadida  olib 

boriladi.  Teskari  omilli  tahlil  sabab-oqibat  aloqalarini  mantiqiy  induk-

siya  usuli  bilan  tadqiq  qiladi  –  xususiy,  alohida  omillardan  umumiyga, 

sababdan oqibatga. Ko‘plab natijaviy ko‘rsatkichlarning o‘rganilayotgan 

omil o‘zgarishiga ta’sirchanlik darajasini baholashga imkon beradi. 

Omillarni detallashtirish darajasiga  ko‘ra tahlil bir darajali va ko‘p 

---

 

57

darajali bo‘lishi mumkin. Birinchi shakli omillarning faqat bir darajasini 

(bir  pog‘onani),  ularning  tarkibiy  qismlar  bo‘yicha  detallashtirmasdan 

tadqiq qilish uchun foydalaniladi, masalan, Y = a*v. Ko‘p darajali omilli 

tahlilda  omillarning  mohiyatini  o‘rganish  maqsadida  ularlarning  a  va  v 

tarkibiy elementlariga nisbatan detallashtirishga olib boriladi. Omillarni 

detallashtirish  kelgusida  ham  davom  ettirilishi  mumkin.  Ushbu  holatda 

tobelanishning turli darajalariga ega omillar ta’siri o‘rganiladi. 

O‘rganilayotgan  hodisalar  holat  belgisiga  ko‘ra  statik  va  dinamik 

omilli  tahlil  farqlanadi.  Statik  tahlil  muayyan  sanaga  natijaviy  ko‘rsat-

kichlarga omillarning ta’sirini o‘rganishda qo‘llaniladi. Boshqa ko‘rinish 

sabab-oqibat  aloqalarini  dinamikada  tadqiq  qilish  metodikasini  o‘zida 

aks  ettiradi,  va  nihoat,  vaqt  belgisi  bo‘yicha  omilli  tahlil  retrospektiv 

bo‘lishi mumkin, u o‘tgan davr va istiqbol uchun xo‘jalik faoliyati nati-

jalaridagi  o‘zgarishlar  sababini  o‘rganib,  istiqbolda  natijaviy  ko‘rsat-

kichlar darajasiga omillar ta’sirini tadqiq qiladi. 

  Omilli tahlilning asosiy bosqichlari: 

1)

 

 o‘rganilayotgan  natijaviy  ko‘rsatkichlarning  tahlili  uchun 

omillarni saralash; 

2)

 

 klassifikatsiya va tizimlashtirish omillarining maqsadida ta’min-

langan tizimli yondashuv va ularni o‘rganish; 

3)

 

 omilli  va  natijaviy  ko‘rsatkichlar  o‘rtasida  o‘zaro  aloqalarni 

modellashtirish; 

4)

 

 omillar ta’sirini hisoblash va o‘zgarishidagi natijaviy ko‘rsatkich 

kattaliklari har birining ahamiyatini baholash; 

5)

 

 iqtisodiy jarayonlarni boshqarish uchun omilli  modeldan amaliy 

foydalanish.