Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

ahamiyati, tahlil vazifalari va axborot manbalari 

 

 

Iqtisodiyotni  modernizatsiya  qilish  sharoitida  har  bir  xo‘jalik 

yurituvchi subyektning oldiga qo‘ygan asosiy maqsadi bu – foyda olish-

dir.  Foyda  ijtimoiy  ishlab  chiqarishni  hamma  bosqichlarining  iqtisodiy 

kategoriyasidir. Foyda iqtisodiy kategoriya va moliyaviy yakun sifatida 

o‘zining  eng  yuqori  ahamiyatiga  bozor  munosabatlari  rivojlangan 

davrida  ko‘tariladi.  Foydani  shakllantirish,  uni  realizatsiya  qilish  bu  – 

kengaytirilgan qayta ishlab chiqarishning, qiymat qonunining va xo‘jalik 

hisobining obyektiv talabidir.  

Kengaytirilgan  qayta  ishlab  chiqarish  ishlab  chiqarishning  doimo 

kengayishini,  uning  texnikaviy  darajasini  muntazam  ko‘tarib  turishni 

talab  etadi.  Buning  uchun  ishlab  chiqarishda  hamma  vaqt  foydaga 

erishilishi,  realizatsiya  qilinishi  va  undan  ishlab  chiqarish  ehtiyojlari 

uchun foydalanish lozim. 

Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqarish,  xizmat  ko‘rsatish  va 

boshqa  faoliyatlarning  natijasi  sifatida  foyda  olish  asosiy  maqsad 

hisoblanadi.  Foyda  olishni  ko‘paytirish  jamiyat  manfaatiga  ham  mos 

keladi,  chunki,  iqtisodiy  faoliyatning  yuqori  foydaliligi  individual 

foydaning ko‘payishi bilan mamlakat milliy daromadining ortishiga olib 

keladi.  Aytish  mumkinki,  foyda  miqdori  va  uning  darajasi  bozor 

ishtirokchilari,  ayniqsa,  investorlarni  harakatga  keltiruvchi  kuchdir. 

Bozor ishtirokchisining manfaatdorligi foyda miqdori bilan belgilanadi. 

Korxonalar,  tashkilotlar  hamda  tadbirkorlar  qaysi  tarmoq  va  faoliyat 

foydani  ko‘proq  keltiradigan  bo‘lsa,  sarmoyani  shu  yerga  joylashtirib, 

barcha  imkoniyatlarini  ishga  solib  shu  faoliyatni  rivojlantirish, 

rentabellik  darajasini  oshirib,  ko‘proq  foyda  olishga  intiladilar.  Agar 

---

 

362

mazkur sohada kapital o‘zini oqlamasa, foyda keltirmasa va bozorda o‘z 

o‘rnini topa olmasa investorlar kapitalni bu tarmoq yoki faoliyat turidan 

olib, boshqa yanada daromadliroq bo‘lgan tarmoqqa yo‘naltiradilar. 

Bozor  ishtirokchilari,  shu  jumladan  tadbirkorlarning  manfaati  xalq 

iste’moli  tufayligina  ro‘yobga  chiqadi.  Ishlab  chiqarilayotgan  tovarlar, 

mahsulotlar,  ko‘rsatilayotgan  xizmatlar  va  bajarilayotgan  ishlarga  talab 

bo‘lsagina ular iste’molga yo‘l oladi, boshqacha qilib aytganda, sotiladi. 

Demak,  talabsiz  foyda  yuzaga  kelmaydi.  Bozor  qonuniyatining  maz-

muni  ham  shundan  iborat  va  bozor  sharoitida  daromad  olish,  foyda 

qilishning  boshqacha  usuli  bo‘lishi  mumkin  emas.  Foyda  mexaniz-

mining  ta’siri  ishlab  chiqaruvchilar  va  tadbirkorlar  faoliyatini  iste’mol-

chi manfaatiga qaratadi, chunki shu yo‘l orqaligina foyda olishni biladi. 

Foyda

  (daromad)  iqtisodiy  harakatning  zaruriy  sharti,  maqsadi 

sifatida qaraladi. Jahon amaliyotida foyda, deyilganda ko‘pincha, biznes 

samaradorligining tadbir vositasi sifatida qaraladi. Foyda bu daromadlar 

va  xarajatlar  farqlanishidagi  yuqori  o‘zgaruvchanlikdir.  Ular  orasidagi 

quyi o‘zgaruvchanlik esa zararni ifodalaydi. 

Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijlarni xarakterlovchi foydani 

o‘lchashga  daxldor  bo‘lgan  elementlar  hisoblanadi.  Daromadlar  va 

xarajatlarni, ya’ni foydani aniqlash va o‘lchash – korxona o‘z moliyaviy 

hisobotini  tayyorlashda  foydalaniladigan  kapital  konsepsiyasi  hamda 

kapitalning saqlanishiga bog‘liq bo‘ladi.  

Daromadlar va xarajatalar elementlari quyidagicha aniqlanadi.