Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

5.7. Mahsulotlarni sotish bo‘yicha shartnoma  

majburiyatlarining bajarilishi tahlili 

 

Istiqlol  yillarida  o‘tkazilgan  islohotlar  tufayli  boshqaruvning  ma’-

muriy-buyruqbozlik  usullari  o‘rnini  egallagan  bozor  iqtisodiyoti 

sharoitida  shartnoma  barcha  mulk  shaklidagi  korxona,  muassasa  va 

tashkilotlar, shuningdek, tadbirkorlar o‘rtasida iqtisodiy munosabatlarni 

o‘rnatuvchi  asosiy  huquqiy  hujjatga  aylandi.  Yaqin  o‘tmishda  rejali 

iqtisodiyot  davrida  ham  shartnomalar  tizimidan  foydalanilgan,  ammo, 

yakka  mulkchilik,  ya’ni  davlat  mulkchiligining  tanho  huquqi  hukm-

ronlik  qilgan  zamonda  shartnomalar  reja  va  topshiriqlarni  bajarish 

uchun qo‘llaniladigan bir vosita hisoblangan xolos, qolaversa, ilgarilari 

---

 

181

shartnomaga  uni  tuzgan  tomonlarning  istak  va  manfaatlarini  ifoda 

etuvchi  to‘la  huquqli  yuridik  hujjat  deb  ham  qaralmasdi.  Ularning 

qo‘llanilishi  cheklangan  bo‘lib,  hattoki,  fuqarolarning  o‘zaro  bitim 

tuzishi  qonun  yo‘li  bilan  jazolanadigan  ayb  -  chayqovchilik  sifatida, 

qoralanar  edi.  Shu  ma’noda,  shartnomaning  huquqiy  maqomini  tamo-

mila  o‘zgartirish  va  umuman,  shartnoma  tuzish  madaniyatini  yuksal-

tirish  borasida  mamlakatimizda  jiddiy  ishlar  amalga  oshirilayotgani 

e’tiborga  loyiqdir.  Endilikda,  shartnoma  rejali  ishlab  chiqarish  va 

taqsimlash  omillariga  asoslanmaydi.  Bil’aks,  bozor  qonuniyatlari 

talabiga  binoan,  shartnomaviy  munosabatlar  tovar-pul,  ya’ni  teng 

to‘lovlar  tarzida  amalga  oshirilib,  shartnoma  ularga  huquqiy  shakl 

o‘rnida  xizmat  qila  boshladi.  Bugungi kunda  O‘zbekiston  Respublikasi 

Konstitutsiyasi, Fuqarolik kodeksi, xo‘jalik ishlarini yuritish qonunlari 

majmuasi,  mulkchilik,  tadbirkorlik,  korxonalar  to‘g‘risidagi  qonunlar, 

boshqa  me’yoriy  hujjatlar  shartnoma  munosabatlarini  tartibga  solib 

turuvchi huquqiy manbalar hisoblanadi. 

Shartnoma  ijrosi  bugungi  kunda  eng  dolzarb  muammolardan 

biridir. Shartnoma bajarilmasligi korxonaga iqtisodiy zarar keltiribgina 

qolmay,  uning  istiqbolini  xavf  ostiga  qo‘yadi,  har  ikki  tomondagi 

korxonalar ishchilarining maosh ololmasligiga sabab bo‘ladi. 

39-jadval