Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

strukturasini

  ifodalaydi.  Struktura  ishlab  chiqarishning 

xususiyati,  xarakteri,  ixtisoslashuv  darajasi,  texnologiyasiga  bog‘liq. 

Strukturani  tahlil  etishda  asosiy  vositalarni  aktiv  va  passiv  qismlari 

nisbatiga  e’tibor  qaratiladi.  Ishlab  chiqarish  hajmi  asosiy  vositalarning 

aktiv  qismiga  ko‘p  jihatdan  bog‘liq.  Ularning  passiv  qismi  esa,  faqat 

ishlab chiqarish uchun sharoit yaratadi xolos. 

Iqtisodiyotga  oid  adabiyotlarda  asosiy  vositalarning  aktiv  qismi 

to‘g‘risida  aniq  bir  to‘xtamga  kelinmagan.  Bir  guruh  iqtisodchilar  bino 

va  inshootlardan  tashqari  jami  asosiy  vositalarni,  ikkinchi  guruhdagilar 

mashina  va  uskunalar,  transport  vositalarini  aktiv  qismga  kiritadilar. 

Bino va inshootlar asosiy vositalarning passiv qismiga kirsa ham, ammo 

elektr quvvati, neftni qayta ishlash,  gaz va boshqa sohalarda inshootlar 

aktiv  qism  tarkibiga  kiradi.  Demak,  asosiy  vositalarning  aktiv  qismiga 

mashina  va  uskunalar,  kompyuter  jihozlari  va  hisoblash  texnikasi, 

transport  vositalarini  kiritish  mumkin.  Aktiv  qismining  yuqori  bo‘lishi 

fond progressivligini ifodalaydi. 

Bugungi  kunda  mehnat  qurollarini  jalb  etishning  yangi  shakllari, 

masalan, lizing va ijaraning boshqa shakllaridan keng foydalanilmoqda. 

---

 

443

O‘zbekiston  Respublikasi  «Fuqarolik  kodeksi»ning  587-moddasi  lizing 

shartnomasini quyidagicha sharhlaydi: «Lizing shartnomasi bo‘yicha bir 

taraf  –  lizing  beruvchi  (ijaraga  beruvchi)  boshqa  taraf  –  lizing  oluvchi 

(ijarachi)ning topshirig‘i bo‘yicha uchunchi taraf – sotuvchi bilan undan 

lizing  oluvchi  uchun  mol-mulkni  xarid  qilish  uchun  bitimga  kirishish 

majburiyatini  o‘z  zimmasiga  oladi,  lizing  oluvchi  esa  buning  uchun 

lizing beruvchiga lizing to‘lovlarini to‘lash majburiyatini o‘z zimmasiga 

oladi». 

Asosiy  vositalar  harakati  to‘g‘risidagi  hisobot  (3-sonli  shakl)da 

konservatsiya  qilingan  asosiy  vositalar,  uzoq  muddatli  ijara  (lizing)ga 

olingan asosiy vositalar to‘g‘risidagi ma’lumotlarning ifodalinishi asosiy 

vositalarni kompleks iqtisodiy tahlil etish obyektini yanada kengaytiradi.  

Xo‘jalik  yurituvchi  subyekt  va  firmalarda  asosiy  vositalar  hisobini 

yuritishni soddalashtirish maqsadida ular muayyan tasnif ko‘rsatkichlari 

orqali  guruhlarga  bo‘linadi.  Asosiy  vositalarni  guruhlarga  bo‘lishning 

tasnif belgilari quyidagilardir: 

– bajaradigan vazifasiga ko‘ra; 

– obyektlarda foydalanish darajasiga ko‘ra; 

– natural-moddiy tarkibiga ko‘ra. 

 

 

Obyektlardan foydalanish darajasiga ko‘ra asosiy 

vositalarning turkumlanishi 

Zahirada 

turgan asosiy 

vositalar 

Foydalanilayotgan 

asosiy  

vositalar 

Ishlamayotgan  

asosiy  

vositalar 

 

 

33-chizma.