Moliyaviy tahlil

F=D
-
X
(1) 
Foyda quydagi omillarga bog’liq: 
a)
Bozorbop tovarlar va xizmatlarni yaratish ishlab chqarish natijasida ularni 
sotishdan kelgan pul tushumi ko’payadi hamda uning tarkibidagi foyda ham ortadi; 
b)
Daromadlar - tushumlari miqdori(D); 

---

10 

Tushumlar sotilgan tovarlar va xizmatlar miqdoriga (Q) va ulardan har 
birining narxi (R)ga bog’liq. 
D=QP
(2) 
c)
Xarajatlar miqdori. 
Bozorda narxlar o’zgarmay kelgan taqdirda xarajatlarning kamayishi foydani 
oshiradi, ularning ortishi esa foydani kamaytiradi. Xarajatlar denamikasi mehnat 
unumdorligiga bog’liq bo’lib, mehnat unumdorligining ortishi xarajatlarni 
kamaytirish orqali foydani oshiradi.
Shu sababli foydani ko’p olish sharti- mehnat unumdorligini doimiy bir 
maromda oshirib boorish hisoblanadi. Xarajatlar pasaygan sharoitda foydaning 
daromaddagi hissasi ortib, aksi yuz berganda bu hissa kamayadi. Bordiyu, 
tovarlarga talab yuqori bo’lsa, ularning bozor narxi oshadi, o’z o’zidan 
xarajatlardan qatiy nazar foyda ko’payadi. Narxning foydaga ta’siri shundan 
dalolat beradiki, bozorgir tovarlarni chiqarmay turib yaxshi va katta foyda olish 
mumkin emas. 
Foydaning o’z o’lchami bor, bu uning normasi va massasidir. Foyda normasi 
(G’) nisbiy ko’rsatkich bo’lib, kapital qanday ishlatilib Foyda ko’rilganligini 
bildiradi va shu orqali Foyda (F) kapitalning (K)ning qanday qismiga tengligi 
aniqlanadi. 
Foyda ko’rilgan foyda normasi kapitalning naqadar yuqori samarali 
ishlatilganligini bildiradi. Foyda ko’rish tadbirkorlarning asosiy maqsadi bo’lib 
har doim foyda normasini oshirishga intilish saqlanib qoladi. 
Foyda massasi — bu foydaning mutlaq miqdoridir. Foyda massasi qanchalik 
koʻp boʻlsa, foyda shunchalik maksimumlashgan hisoblanadi. Agar foyda normasi 
yuqori boʻlsa, o’z kapital bilan ham koʻp foyda olish mumkin, bordiyu foyda 
normasi past boʻlsa, kapitalni koʻpaytirib foydani koʻpaytirish mumkin. Foyda 
maksimumlashtirish uchun ham foyda normasi, ham kapital summasi katta boʻlishi 
zarur. Foyda normasini pasayishi hisobidan foyda massasi qisqargan chogʻda, bu 
yoʻqotishni bartaraf etish uchun investitsiyalar hisobidan kapital koʻpaytiriladi. 
Olingan foydaning bir qismi investitsiyaga aylanadi, bu bilan u kapitallashadi. 

---

11 
Amortizatsiya va kredit hisobidan ham pul investitsiyalanganda kapital koʻpayadi. 
Natijada foyda normasi pasaygan chogʻda ham olinadigan foyda miqdori 
qisqarmaydi. Agar foyda normasi pasayishiga nisbatan kapital tezroq koʻpaysa 
foyda massasining ortishi yuz beradi.
Qanday usul bilan hosil boʻlishiga qarab oddiy va ustama foydaga boʻlinadi. 
Oddiy foyda erkin — mukammal raqobat sharoitida koʻpchilik tadbirkorlar 
oladigan foydadir. Ustama foydani firmaning monopol mavqeyi, yaʼni tovarlar 
taklifining tanho yoki ozchilik firmalar qoʻlida toʻplanishi yuzaga keltiradi.