Moliyaviy tahlil

Moddiy resurslar bilan ta’minlanganlik darajasi, %

Ichki	tashqi	ichki	tashqi	shartnomalar tuzildi	haqiqatda kelib tushdi	shartnoma bo’yicha	haqiqatda
1	2	3	4	5	6	7	8	9=(7/4)*100	10=(8/4)*100
1. Shakar	12	3	9	25,0	75,0	9	9	100,0	100,0	100,0
2. Uzum mahsuloti	6	-	6	0,0	100,0	5	4	83,3	66,7	66,7
3. Nok mahsuloti	8	-	8	0,0	100,0	9	10	112,5	125,0	125,0
4. Olma mahsuloti	7	-	7	0,0	100,0	6	6	85,7	85,7	85,7

Bizningcha, xo’jalik yurituvchi sub’ekti uzum va olma mahsulotlariga bo’lgan talabni to’liq ta’minlash borasida qo’shimcha xamkorlarni topishi hamda ular bilan mazkur masalada oldindan shartnomalar tuzishi zarur. Shuningdek, tuzilgan shartnoma shartlari bandlarida tomonlarning majburiyatlari yuzasidan javobgarligini kuchaytirish orqali uning to’liq bajarilishini yo’lga qo’yish maqsadga muvofiq hisoblanadi.

14. Moddiy resurslardan samarali foydalanish va ularning ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmiga ta’sirini omilli tahlili

Mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish tannarxida moddiy resurslar xarajatlari salmoqli o’ringa ega bo’lib, ulardan samarali foydalanish bugunning dolzarb masalalaridan sanaladi. Shuning uchun, ulardan samarali foydalanish ko’rsatkichlarining dinamik o’zgarishiga omilli baho berilib, boy berilgan imkoniyatlar aniqlanadi.

Moddiy resurslaridan samarali foydalanish ko’rsatkichlari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  material qaytimi (M_k);
  
• 
  material sig’imi (M_s).
  

Material qaytimi deb, bir so’mlik moddiy resurslar hisobiga to’g’ri kelgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi tuShunilib, quyidagicha ifodalanadi:

Material sig’imi esa, bir so’mlik mahsulot(ish, xizmat)larni ishlab chiqarish uchun sarflangan moddiy resurslar hajmini bildirib, material qaytimi bilan teskari bog’liqlikda bo’ladi va quyidagicha ifodalanadi:

Yuqoridagi ko’rsatkichlar asosida moddiy resurslardan samarali foydalanish holati quyidagicha tahlil etiladi (26-jadval):
26-jadval
Moddiy resurslardan samarali foydalanish ko’rsatkichlarini omilli tahlili

Ko’rsatkichlar	Biznes reja	Haqiqatda	Farqi (,-)
1. Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi, ming so’m	197000	201000	+4000
2. Moddiy resurs xarajatlari, ming so’m	63000	72000	+9000
3. Material qaytimi, so’m (1/2)	3,13	2,79	-0,34
4. Material sig’imi, so’m (2/1)	0,32	0,36	+0,04
5. Material qaytimining o’zgarishi, so’m:	x	x	-0,34
5.1. Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmining o’zgarishi hisobiga, so’m	x	x	0,06
5.2. Moddiy resurs xarajatlarining o’zgarishi hisobiga, so’m	x	x	-0,40
6. Mehnat sig’imining o’zgarishi, so’m:	x	x	0,04
6.1. Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmining o’zgarishi hisobiga, so’m	x	x	0,06
6.2. Moddiy resurs xarajatlarining o’zgarishi hisobiga, so’m	x	x	-0,40

Hisob-kitoblar:
1. Mehnat unumdorligiga omillar ta’siri quyidagicha bo’lgan:
1.1. Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)larning o’zgarishi hisobiga

1.2. Moddiy resurs xarajatlarining o’zgarishi hisobiga

2. Mehnat sig’imining o’zgarishiga omillar ta’siri quyidagicha bo’lgan:
2.1. Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)larning o’zgarishi hisobiga

2.2. Moddiy resurs xarajatlarining o’zgarishi hisobiga

Tahlil etilayotgan 26-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, xo’jalik yurituvchi sub’ekti hisobot davrida moddiy xarajatlardan samarasiz foydalangan. Natijada, biznes rejada belgilangan material qaytimi haqiqatda 0,34 (2,79-3,13) so’mga kam bo’lgan. Unga mos ravishda bir so’mlik mahsulot(ish, xizmat)lar hajmida material xarajatlari 0,04 (0,36-0,34) so’mga ortgan. Moddiy resurslardan samarali foydalanish ko’rsatkichlariga omillar ta’siri hisob-kitoblarda aks ettirilgan.
Yuqoridagi fikrlarga asosan, xo’jalik yurituvchi sub’ekt moddiy resurslardan samarali foydalanishga ta’sir etuvchi omillar(eskirgan asosiy vositalar, ishchilardagi loqaydlik va boshqalar)ni kamaytirishi maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Moddiy resurslardan samarali foydalanish tahlili asosida ortiqcha sarf-xarajatlar hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmidan boy berilgan tovarlar miqdori yoki ulardan unumli foydalanish natijasida qo’shimcha yaratilgan boyliklarni aniqlash mumkin (23-jadval).
Buning uchun, avvalombor xo’jalik yurituvchi sub’ektda ishlab chiqariladigan mahsulot(ish, xizmat)lar birligi uchun belgilangan material xarajati me’yorini haqiqatda sarflangani bilan taqqoslaymiz. Erishilgan iqtisod yoki ortiqcha material xarajatini ishlab chiqarilgan mahsulotning umumiy miqdoriga ko’paytiriladi. Moddiy resurslardan foydalanish natijasida yuzaga kelgan ortiqcha xarajat reja bo’yicha ko’zlangan material xarajat me’yoriga taqsimlanadi va boy berilgan ishlab chiqarish hajmi aniqlanadi.