Asosiy faoliyat va operatsion jarayonlaridan olingan daromad va xarajatlar taxlili
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromad va yukotishlar taxlili
Favkulodda foyda va zararlar, korxona xisob foydasi (solik tuloviga kadar foyda)xamda sof foyda va uning uzgarishini omilli taxlili
1. Moliyaviy natijalar taxlili mazmuni va vazifalari xamda taxlil manbalari
Foyda (daromad) iutisodiy xarakatning zaruriy sharti mausadi sifatida karaladi. Jaxon amaliyotida foyda deyilganda kupincha biznes samaradorligining tadbir vositasi sifatida karaladi. Foyda bu daromadlar va xarajatlar farklanishidagi yuuori uzgaruvchanlikdir.Ular orasidagi kuyi uzgaruvchanlik esa zararni ifodalaydi.
Daromadlar va xarajatlar moliyaviy natijlarni xarakterlovchi foydani ulchashga daxldor bulgan elementlar xisoblanadi. Daromadlar va xarajatlarni, ya’ni foydani aniklash va ulchash - korxona uz moliyaviy xisobotini taiyorlashda foydalaniladigan kapital konsepsiyasi xamda kapitalning saulanishiga boglik buladi.
Daromadlar va xarajatalar elementlari kuyidagicha aniklanadi.
Daromadlar - bu xisobot davrida iutisodiy foydaning aktivlarning okimi yoki kupayishi shaklida usishi yoki passivlarning katnashchilarning kapitaldagi omonatlaridan fark etuvchi usishiga olib keluvchi kamayishidir.
Xarajatlar – xisobot davrida iutisodiy foydaning aktivlarning chiuib ketishi yoki ulardan foydalanish shaklida kamayishi, shuningdek, katnashchilar urtasida kapitalning kamayishiga olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir.
Daromad va xarajatlarni aniklash ularning asosiy xususiyatlarini belgilaydi, ammo ularni moliyaviy natijalar xisobotida aks ettirishda talab uilinadigan mezonlarni aniklashni mausad uilib kuymaydi.
Moliyaviy natijalar taxlilida daromad va xarajatlarning uzaro farklanishidagi xolatga baxo beriladi. Moliyaviy natijalar foyda va zararlarning shakllanish katorlari buyicha uzgarishlari urganiladi. Foyda va zararlarning omilli taxlili olib boriladi. Korxonada moliyaviy natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi va ularni yulga kuyishning chora va tadbirlari belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajaasini xarakterlovchi rentabellik kursatkichi va uning omilli taxlili utkaziladi.
Taxlil moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotni uuish, vertikal taxlil, gorizontal taxlil, trendli taxlil va kursatkichlarni aniklash usullarida olib boriladi. Moliyaviy natijalar tugrisidagi xisobotni uuishda uning satrlar buyicha kursatkichlar tartiblanishiga, moliyaviy natijaviylikni xarakterlovchi umumiy katorlarning kiymat ifodasi, xisobot davri va utgan yilning shu davri buyicha ma’lumotlarga umumiy izox beriladi.
Vertikal taxlilda moliyaviy natijalarning shakllanishini bir katorli va kup katorli usullarida uzaro farklanishlarga va nisbiy uzgarishlar baxo beriladi.
Gorizontal taxlilida esa moliyaviy natijalarning buylamasiga tarkiblanishi va ularning uzgarishlari urganililadi.
Asosli yoki trend taxlilida moliyaviy natijalar va ularning yillir buyicha uzgarishi, dinamikasi yoki asos yiliga nisbatan uzgarishlariga baxo beriladi.
Moliyaviy natijalar taxlilida kullaniladigan asosiy kursatkichlar katoriga esa korxona foydaliligi yoki natijaviyligi kursatkichlari, bozor aktivligi kursatkichlari kiritiladi. Korxona foydaligini xarakterlovchi asosiy kursatkichlar sifatida rentabellik kursatkichlari olinadi. Bozor aktivligi kursatkichlariga aksiyalar, kimmatli ko\ozlarning foydalilik darajasini xarakterlovchi kursatkichlar kiritiladi. Ular katoriga bitta aksiyaga tugri keladigan xisob foydasi (solik tuloviga kadar bulgan foyda), bitta aksiya tugri keladigan sof foyda, bitta aksiyaga tugri keladigan divided summasi, aksiyaning baxosi va foydasi orasidagi nisbat koeffitsiyentlari kiradi.
Moliyaviy natijalar taxlil tashui va ichki subyektlar tomonidan olib boriladi. Ichki subyektlar tomonidan olib boriladigan taxlil ichki moliyaviy taxlil katoriga kiritilib fakat shu korxonaning xodimlari tomonidan olib boriladi.
Moliyaviy xisobotning betarafligi shundaki undan xam ichki xam tashki axborot foydalanuvchilarning manfaatlari mujassamlashgan. Ichki moliyaviy taxlilda korxonada kuprou moliyaviy natijalarni yuzaga chiuish urni, shakli buyicha uzgarishlariga axamiyat beriladi. YA’ni ularning analitik katoriga kuprou axamiyat beriladi.
Tashui taxlil subyektlariga esa solik organlari, bank tashkilotlari, aksionerlar, mulk egalari, investorlar, shuningdek korxona faoliyati bilan bilvosita uiziuuvchi uchinchi shaxslar, erkin soxibkorlar kirishi mumkin.
Ularni kuproq korxonaning foydalilik darajasi va uning yillar buyicha uzgarishlari qiziutiradi. Agar aksiya egasi buladigan bulsa Sof foyda va dividend tuloviga tortiladigan foyda summasi, solik idorasini solik tuloviga kadar bulgan foyda va unga kayta uushiladigan xarajat moddalari, karshi tomon, xaridor va buyurtmachilar yoki sheriklarni korxonaning yil yakuni buyicha iutisodiy foydasi va x.k.
Moliyaviy natijalar taxlili uchun zarur ma’lumotlar 2- shakl «Moliyaviy natijalar tugrisidagi» xisobot va unga berilgan izoxlardan olinadi.
