Moliyaviy menejment

2.2 – jadval.
O’zbekiston Respublikasi davlat budjetining xarajatlari tizimi
16
 
 (
mlrd so’mda)
 
Ko'rsatkichlar 
2013 yil 
2014-yil 
2015-yil (prognoz) 
mlrd 
so'm 
jamiga 
nisbata
n % da 
mlrd 
so'm 
jamiga 
nisbata
n % da 
mlrd 
so'm 
jamiga 
nisbatan 
% da 
XARAJATLAR (MAQSADLI 
JAMG'ARMALARSIZ) – JAMI 
25825,9 
100 
31425 
100 37967,7 
100 
1. ijtimoiy soha va aholini 
ijtimoiy qo'llab quvvatlash 
xarajatlari 
15147 
58,65 
18490.8 
58,84 21485,2 
56,59 
shundan: 
1.1 Maorif
8803,2 58.11 
10673.5 57.73 
12776,2 
59,46 
1.2 Sog'liqni saqlash 
3709,9 24.49 
4507.2 24.38 
5372,5 
25 
1.3 Madaniyat va sport 
287,4 1.9 
361.5 1.95 
388,3 
1,89 
1.4 Fan 
164,7 1.09 
187 1.01 
245,3 
1,14 
1.5 Ijtimoiy ta'minot 
106,4 0.7 
126.2 0.68 
150,4 
0,7 
1.6 Bolali oilalarni hisobga 
olgan holda ijtimoiy nafaqalar 
1611,3 10.63 
1805 9.77 
2279,8 
10,61 
1.7 Qishloq joylarda yakka 
tartibdagi uy-joylar qurish 
dasturini birgalikda 
moliyalashtirishga kredit 
liniyasi 
374,7 2.47 
706.7 3.82 
971,8 
4,52 
2. NNT, NST va fuqorolik 
jamiyatlari institutlarini 
rivojlantirish uchun 
mablag'lar va grantlar 
7 
0,03 
8.2 
0,03 
10 
0,026 
3. Iqtisodiyot xarajatlari 
2749,8 
10,65 
3364.9 
10,7 
4119,7 
10,85 
4. Markazlashtirilgan 
investitsiyalarni 
moliyalashtirish xarajatlari 
1439,6 
5,57 
1616.5 
5,15 
1800 
4,74 
5. Davlat hokimiyati, 
boshqaruv organlari va sud 
organlarini va fuqarolarni 
o'zini o'zi boshqarish 
organlarini saqlash 
xarajatlari 
1149,8 
4,45 
1414.2 
4,5 
1636,5 
4,31 
6. Boshqa xarajatlar 
5332,7 
20,65 
6530.5 
20,78 
7944,5 
20,92 
Davlat budjeti taqchilligi (-), 
profitsiti (+) 
397,1 
304,6 
-1782,9 
16
www.stat.uz
ma’lumotlari va “O‘zbekiston Respublikasining 2015-yilgi asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari 
prognozi va davlat budjeti parametlari to‘g‘risida”gi Prezidentning PP – 2270 sonli qaroriga asosan mustaqil tuzildi 

---

47 
2.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rish mumkinki, ya’ni davlat budjeti xarajatlari 
tizimida davlat budjetining ijtimoiy sohalar uchun qiladigan xarajatlari tizimi eng 
yuqori ulushga ega bo’lib, ular 2013 yilda jami davlat budjeti xarajatlarining 
58,65% ni, 2014 yilda 58,84% ni tashkil etgan bo’lsa, 2015 yilda 56,59 % ga 
yetkazish rejalashtirib qo’yilgan .O’zbekiston Respublikasi davlat budjeti 
xarajatlarining boshqa davlatlarga nisbatan alohida xususiyati uning ijtimoiy 
yo’naltirilganligidadir. Jadval ma’lumotlarida ham buni ko’rishimiz mumkinki, 
ya’ni oxirgi yillarda davlat budjetidan ijtimoiy sohalarni rivojlanishi va aholi 
turmush farovonligini oshirishga qaratilgan mablag’lar sarfi xajmi o’sib borayapti. 
Budjetning bu turkum xarajatlari nafaqat ijtimoiy, balki iqtisodiy ahamiyatga ega. 
Ular mamlakat fuqarolarining O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bilan 
kafolatlangan ijtimoiy xuquqlarini amalga oshirishning moliyaviy bazasi bo’lib 
xizmat qiladi va o’z navbatida, ijtimoiy ishlab chiqarishga bilvosita ta’sir ko’rsatib, 
mehnat resurslarining sifat tarkibini yaxshilash, fan yutuqlaridan foydalanish 
asosida mehnat unumdorligini oshirish uchun shart-sharoit yaratish, fan-texnika 
taraqqiyotini jadallashtirish vazifalarini bajaradi. 
Ijtimoiy-madaniy sohalarda olib borilayotgan iqtisodiy o’zgarishlar, bu 
sohalarni moliyaviy ta’minlashni takomillashtirish muvaffaqiyati ko’p jihatidan 
ijtimoiy kafolatlar qanday hal etilishiga bog’liq bo’ladi. Chunonchi, ijtimoiy-
madaniy sohalarning umumjamoatchilik maqomi uning ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyati 
va ijtimoiy takror ishlab chiqarish tizimidagi roli bilan bog’liq holda qayta ko’rib 
chiqiladi, bu sohalar xodimlari mehnati xususiyatining iqtisodiy baholanishi belgilab 
olinadi. Ijtimoiy-madaniy muassasalar faoliyatining natijalarini baholashga yangicha 
yondoshuvlar ishlab chiqiladi. Qo’yilgan vazifaning hal etilishigina ijtimoiy 
muammolarni hal etish, moliyaviy ta’minlash manbalarini belgilab olish, 
shuningdek, ijtimoiy-madaniy sohalarga davlat tomonidan ajratilayotgan moliyaviy 
zahiralar miqdorini ilmiy asoslab berish imkonini yaratadi. 
2.2-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, ya’ni 2013 yil uchun davlat budjeti 
xarajatlarinng asosiy qismi, xususan davlat budjeti xarajatlariga nisbatan 34,08 % 
maorif xarajatlariga, 14,36 % sog’liqni saqlash xarajatlariga yo’naltirlishi 

---

48 
belgilangan. Ko’rinib turibdiki, bu yilgi davlat budjetimiz xarajatlarining asosiy 
yo’nalishi davlatning ijtimoiy siyosati bilan bog’liq sohalarga yo’naltirilmoqda. 
Ijtimoiy sohalar sof holdagi ijtimoiy vazifalardan tashqari, xizmat sifatini 
yuksaltirish, iqtisodiy o’sish sur’ati bilan bog’liq iqtisodiy vazifalarni ham xal etadi, 
jamiyat mehnat imkoniyati shakllantirilishiga ko’mak beradi, chunki fan-texnika 
taraqqiyoti davrida jamiyat hayotiy faoliyati va eng avvalo, ishlab chiqarish shart-
sharoitlari yangilanib borayotgan bir vaziyatda ijtimoiy-madaniy sohalar taraqqiyoti 
aholi turmush tarzi o’sishining muhim shartiga aylanib qoladigan yo’nalishdan 
bormoqda. 
Davlatning ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo’naltirilgan xarajatlari faqat 
ijtimoiy emas, balki iqtisodiy ahamiyatga ega bo’ladi, jamiyatning iqtisodiy 
salohiyatini oshirishga yordam beradi, chunki davlat amalga oshirayotgan, aholining 
hamma qatlamlari manfaatlariga daxldor bo’lgan iqtisodiy faoliyat natijalari ijtimoiy 
soha orqali ro’yobga chiqadi.
Sog’liqni saqlash tizimi ijtimoiy tuzilmaning o'ziga xos sohasi sanaladi. Bu 
sohada band bo'lgan jamiki mutaxassis va xodimlar mehnatining ob'ekti insondir. 
Aholi salomatligi har qanday mamlakat milliy boyligining asosidir, chunki ijtimoiy 
taraqqiyotning bosh mezoni va omili ham inson, pirovard maqsadi ham inson. 
Demak, inson salomatligini tiklab borishda sog’liqni saqlash moliyasining o'rni 
beqiyosdir. 
2.2 – jadval ma’lumotlaridan ko’rishimiz mumkinki sog’liq saqlash xarajatlari 
2013- yilda 3709.9 mlrd so’mni tashkil etgan holda davlat budjeti xarajatlariga 
nisbatan
14.36 foizni, 2014-yil ma’lumotlariga ko’ra esa 4507.2 mlrd so’mni yoki 
budjet xarajatlariga nisbatan 14.34 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkichlar 
2015-yilda 5372.5 mlrd so’mni tashkil etgan holda budjet xarajatlariga nisbatan 
14.15 foizga yetkazish ko’zda tutilgan.
Iqtisodiyot xarajatlari va markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish 
xarajatlari o’zlarining salmog’iga ko’ra davlat budjet xarajatlari tarkibiy tuzilmasida 
keying o’rinlarni egallab kelmoqda, iqtisodiyot xarajatlari 2013-yilda 2749.8 mlrd 
so’mni tashkil etgan holda budjet xarajatlariga nisbatan 10.65 foizni, shunga mos 

---

49 
ravishda 2014- yil davomida 3364.9 mlrd somni va foiz hisobida 10.7 foizni tashkil 
etgan bo’lsa, bu raqamlar 2015- yilda 4119.7 mlrd so’mni tashkil etib budjet 
xarajatlariga nisbatan 10.85 foizga yetkazish ko’zda tutilgan. Iqtisodiyot 
xarajatlariga mos ravishda markazlashtirilgan investitsiyalarni moliyalashtirish 
xarajatlari budjet xarajatlariga nisbatan 2013 – yilda 5.57 foizni, 2014- yilda 5.14 
foizga yetgan bo’lsa, 2015 – yilda bu ko’rsatkich 4.74 foiz qilib rejalashtirib 
qo’yilgan. Bu raqamlar budjet mablag’lari hisobidan mamlakat iqtisodiyotining 
barqaror o’sishini ta’minlash, uning tarkibiy tuzilmasini takomillashtirish va 
o’zgartirish, milliy xo’jalik sektorlarida iqtisodiy samaradorlikning o’sishini 
ta’minlash, ilmiy texnika taraqqiyotining o’sish suratlarini tezlashtirish, yagona 
texnikaviy siyosatni yurgazishga jiddiy e’tibor berilayotganidan dalolat beradi. 
Mahalliy budjetlarning daromad va xarajat qismi mustaqil, shu bilan 
birgalikda o'zaro bog’liq kategoriyalar ћisoblanib, ularning har biri o'zining 
xususiyatli tomonlariga egadir. Ya'ni daromadlar mahalliy hukumat organlari 
faoliyatining moliyaviy bazasi hisoblanadi, xarajatlar esa hududiy ehtiyojlarni 
qondirishga xizmat qiladi. Shu bilan birgalikda, xarajatlar daromadlar bilan 
bog’liqdir, o'z navbatida mahalliy hukumat organlarining foydalanadigan 
mabalag’lar hajmi bilan ham bog’liqdir. Mahalliy budjetlarni shakllantirish 
jarayonida mahalliy davlat hukumat organlari va belgilangan hududda ro'yxatda 
bo'lgan yuridik hamda jismoniy shaxslar o'rtasida ma'lum bir pulli munosabatlar 
yuzaga keladi. Ushbu munosabatlar yuzaga kelishining shakllari bo'lib korxonalar, 
tashkilotlar va aholining turli xil soliqli va soliqsiz to'lovlari namoyon bo'ladi. 
Budjet daromadlari ma'lum ma'noda xo'jalik yuritish metodlari va tizimiga, 
shuningdek, jamiyat tomonidan hal etiladigan vazifalarga bog’liqdir. 
Buxoro viloyati o’zining iqtisodiy salohiyati , moliyaviy Barqarorligi, shu 
hududda joylashgan yеr osti va yеr usti boyliklari, mеhnat rеsurslari va korxonalari 
yuridik va jismoniy shaxslar faoliyati bilan chambarchas bog’liq. Moliya tizimi 
davlat budjеti daromadlarini ortishi va xarajatlarini Vobkent tumani faoliyati 
misolida ko’rishimiz mumkin. Mahalliy budjеt daromadlarining asosiy qismini 
soliqlar tashkil etadi. Vobkent tumanining budjеt daromadlari va xarajatlarini tashkil 

---

50 
qilish jarayonida, tumanda mavjud holatni bilib olish mumkin. Tumanning 
daromadlari va xarajatlari to’g’risidagi 2012-2014 yillardagi ma’lumotlarini 2.4 
gistogrammada tahlilini qilishimiz mumkin.