Moliyaviy menejment

2.1 – rasm. Davlat budjeti daromadlari tarkibida to’g’ri va egri soliqlarning 
salmog’i (foiz hisobida)
15
 
Yuqoridagi rasm ma’lumotlari ko’rsatadiki, yuridik shaxslar soliqlari ichida 
egri soliqlar salmog’i ortib borish tendensiyasiga ega, to’g’ri soliqlar salmog’i esa 
pasayib borish yo’nalishidadir. Bunday holat mahsulot ishlab chiqaruvchilarning 
hissasiga tushadigan soliq yukini kamaytirib, ularning ishlab chiqarish faoliyatini 
kuchaytiradi. Shu bilan birga to’g’ri va egri soliqlar budjetning mustahkam 
manbasiga aylanib uning o’ta ijtimoiy zarur bo’lgan xarajatlarini o’z vaqtida va 
15
Yuqoridagi 2.1 jadval ma’lumotlari asosida tuzildi 
0% 
10% 
20% 
30% 
40% 
50% 
60% 
70% 
80% 
90% 
100% 
2013 yil 
2014 yil
2015 yil (prognoz) 
24,23 
23,82 
23,64 
51,11 
52,27 
52,83 
Egri soliqlar 
To'g'ri soliqlar 

---

45 
uzluksiz moliyalashtirish imkonini yaratadi. Bularinig ahamiyati beqiyos kattadir. 
Bu soliqlarsiz budjetni rejali moliyalashtirish imkoni yo’q. 
To’g’ri soliqlar tarkibiga kiruvchi jismoniy shaxslardan olinadigan daromad 
solig’i Davlat budjeti daromadlarini shakllantirishda uchinchi o’rinni egallaydi. 
Mazkur soliq turi bo’yicha tushumlar 2013-yilda 2717.3 mlrd so’mni, 2014- yil 
davomida 3261.7 mlrd so’mni tashkil qilgan bo’lsa, 2015 –yilda esa bu ko’rsatkich 
3648.8 mlrd so’mga yetkazish rejalashtirilgan. 
Budjet daromadlarida salmog’I jihatdan to’rtinchi o’rinda turuvchi to’g’ri soliq bu – 
yer osti boyliklaridan foydalanganlik uchun soliqdir. Bu soliq turi bo’yicha 
tushumlar 2013 – yilda 2190.9 mlrd so’mni, 2014 – yilda 2275.6 mlrd so’mni 
tashkil etgan bo’lsa, 2015 – yilda bu ko’rsatkich 2931.8 mlrd so’mga yetkazish 
ko’zda tutilgan. 
To’g’ri soliqlar ichida muhim ahamiyatga ega bo’lgan yuridik shaxslardan 
olinadigan foyda solig’ining ulushi biz tahlil qilayotgan yillar davomida 3-4 foiz 
atrofida tebranib turgan. 
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak budjet daromadlari tarkibida soliqlar hal 
qiluvchi ahamiyatga ega. Biz tahlil qilgan 2013-2015 yillarda soliqlar mamlakatimiz 
budjeti daromadlarining 94-95 foizini etganligini kuzatdik. Bu ko’rsatkichlar 
aksariyat rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlarga xos bo’lgan xususiyatdir. 
Har qanday davlatning iqtisodiyot va siyosatidagi xususiyatlari uning 
xarajatlari ustuvorliklarida ham aks etadi. O'zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning ustuvorliklaridan kelib chiqqan holda har yili mamlakatning soliq va 
budjet siyosatining asosiy yo'nalishlari belgilanadi va ular davlat budjetini ishlab 
chiqarishda asos sifatida xizmat qiladi. Mustaqil O'zbekistonning umumiy 
taraqqiyot davri davomida budjet xarajatlari ustuvor darajada ijtimoiy va iqtisodiy 
sohalarga sarflangan va sarflanib kelinmoqda. 
Budjet xarajatlarining tarkibi va uning tuzilmasi davlatning tabiatiga, u 
tomonidan bajarilayotgan funksiyalarga, milliy xo’jalikning ehtiyojlariga bog’liq 
hamda budjet mexanizmi orqali ishlab chiqarish va iste’molning ba’zi bir omillariga 
davlatning ta’sirchanligini ta’minlash kabilar bilan belgilanadi. 

---

46 
O’zbekiston Respublikasi davlat budjeti xarajatlarining 2013-2015yillarga 
tegishli bo’lgan tarkibi va uning tuzilmasi 2.2 jadvalda keltirilgan.