Moliyaviy menejment

Budjetning joriy xarajatlari
- budjet xarajatlarining bir qismi bo'lib, davlat 
hokimiyati organlari, mahalliy o'z-o'zini boshqarish organlari, budjet 
tashkilotlarining joriy faoliyatini ta'minlashga davlat tomonidan boshqa 
budjetlar va iqtisodiyotning ayrim tarmoqlariga mablag’ ajratish, dotatsiyalar, 
subvensiyalar va subsidiyalar shaklida yordam ko'rsatish uchun ajratiladi.
Budjetning kapital xarajatlari
- budjet xarajatlarining innovatsiya va 
investitsiya faoliyatini ta'minlaydigan qismi hisoblanadi. Unga tasdiqlangan 
investitsiya dasturiga muvofiq ishlab turgan yoki yangidan tashkil qilinadigan 
korxonalar, tashkilotlar va muassasalarga investitsiyalar uchun mo'ljallangan 
xarajatlar kiradi. Bu investitsiya maqsadlari uchun budjet kreditlari tarzida 
beriladigan mablag’lar, kapital ta'mirlashni o'tkazish xarajatlari va 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish bilan bog’liq boshqa xarajatlardan iborat.
Davlat budjeti xarajatlari o'zining funksional tayinlanishiga ko'ra quyidagi 
guruhlarga birlashtirilgan: 

Ijtimoiy-madaniy tadbirlarni moliyalashtirish xarajatlari. 

Aholini ijtimoiy himoya qilish xarajatlari. 

Iqtisodiyot xarajatlari. 

Markazlashgan investitsiyalarni moliyalashtirish xarajatlari. 

Davlat boshqaruv organlarini saqlash xarajatlari. 

Sud,prokuratura,huquqni muhofaza qiluvchi organlarni saqlash xarajatlari. 

Vazirlar Mahkamasining zaxira fondini shakllantirish xarajatlari. 

Boshqa xarajatlar. 
Budjet mablag’lari davlatning markazlashtirilgan moliyaviy resurslarining 
bir qismidan iborat bo’lib, davlatning funksiyalarini bajarish uchun zarurdir. 
Ular pul mablag’lari fondlarini shakllantirish jarayonida vujudga keladigan 
iqtisodiy munosabatlarini o’zida ifoda etadi va turli darajadagi hokimiyat 

---

14 
organlarining ixtiyoriga kelib tushadi. Davlat budjetining mablag’lari 
mamalakat yalpi ichiki mahsulotini taqsimlash va qayta taqsimlash umumiy 
jarayonining elementlaridan biri bo’lib, ular oraliq xarakterga ega. Budjet 
daromadlariga professorlar T.S Malikov va N.X Haydarovlar quydagicha o’z 
fikrlarini bildirganlar: “Pul mablag’lari fondlarini shakllantirish jarayonida 
vujudga keluvchi iqtisodiy (moliyaviy) munosabatlarni ifoda etadigan, 
hokimiyat organlaring turli darajalari ixtiyoriga kelib tushadigan, davlatning 
funksiyalarini bajarish uchun zarur bo’lgan davlat markazlashtirilgan moliyaviy 
resurslarining bir qismi budjet daromadlari deyiladi”
4
Davlat budjetining mablag’lari o’zlarining manbalari, ijtimoiy - iqtisodiy 
xarakteri, mulkchilik shakli, soliq va to’lovlaring turi, mablag’larning tushish 
shakli va ularni budjetga undirish metodlariga muvofiq klassifikatsiya qilinishi 
mumkin. 
Eng avvalo, davlat budjetining daromadlari o’zlarining manbalariga ko’ra 
quyidagi uch guruhga bo’linadi:
5

Soliqli daromadlar 

Nosoliq daromadlar 

Tiklanmaydigan (qaytarilmaydigan) tarzda o’tkaziladigan pul mablag’lari. 
Respublika budjetining daromadlari quydagilardan iborat: 

umumdavlat soliqlari, yig’imlari, bojlari va boshqa majburiy to'lovlar; 

davlat moliyaviy va boshqa aktivlarini joylashtirilishi, foydalanishga 
berilishi va sotilishidan olingan daromadlar; 

qonun hujjatlariga muvofiq meros olish, hadya etish huquqi bo'yicha 
davlat mulkiga o'tgan pul mablag’lari; 

yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek, chet el davlatlaridan kelgan 
qaytarilmaydigan pul tushumlari;

rezident-yuridik shaxslarga va chet el davlatlariga berilgan budjet 
ssudalarini qaytarish hisobiga tushadigan mablag’lar; 
4
Malikov T, Haydarov N “Budjet daromadlari va xarajatlari” – T .: “Iqtisod - Moliya”, 2007 y, 9-bet. 
5
Malikov T, Haydarov N. “Davlat budjeti” – T.: “Iqtisod - Moliya”, 2007y, 32-bet. 

---

15 

boshqa daromadlar 
Qoraqalpog’iston Respublikasi budjeti va mahalliy budjetlar daromadlari 
quyidagilar hisobidan shakllantirilishi mumkin (“O’zbekiston Respublikasi
“Budjet Kodeksi”ning 52-moddasi):
6

qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq Qoraqalpog’iston 
Respublikasi budjetiga va mahalliy budjetlarga yo’naltiriladigan mahalliy 
soliqlar, yig’imlar, bojlar va boshqa majburiy to’lovlar;

qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq Qoraqalpog’iston 
Respublikasi budjetiga va mahalliy budjetlarga o’tkaziladigan 
umumdavlat soliqlari, yig’imlari, bojlari va boshqa majburiy to’lovlar;

qonun hujjatlarida belgilangan normativlar bo’yicha davlat moliyaviy va 
boshqa aktivlarini joylashtirilishi, foydalanishga berilishi va sotilishidan 
olingan daromadlar;

qonun hujjatlarida belgilangan normativlarga muvofiq davlat mulki 
ob’ektlarini joylashtirish, foydalanishga berishdan olingan daromadlar;

qonun hujjatlariga muvofiq meros olish, hadya etish huquqi bo’yicha 
davlat mulkiga o’tgan pul mablag’lari;

yuqori 
budjetlardan 
beriladigan 
budjet 
dotatsiyalari, 
budjet 
subventsiyalari va budjet ssudalari;

yuridik va jismoniy shaxslardan, shuningdek chet el davlatlaridan kelgan 
qaytarilmaydigan pul tushumlari;

qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa daromadlar.
Budjet daromadlarining deyarli barchasi sarflanish nuqtai nazaridan 
oldindan mo’ljallangan maqsadlarga ega emas. Ular umumiy fondga tushiriladi 
va odatdagi moliyalashtirish tartibida foydalaniladi 
Quydagi keltirilayotgan 1.1-rasmda davlat budjeti mablag’larining 
mazmun mohiyatini ko’rishimiz mumkin.
 
6
O’zbekiston Respublikasi “Byudjet Kodeksi” 2013 yil 26-dekabr 

---

16