Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITINING MAQSADI VA UNING ASOSIY 
TAMOYILLARI
54 
Asosiy vositalar bo’yicha xo’jalik operatsiyalarini xujjatli tasdiqlash – hisobvaraq manbasi 
tanlanib hisob yozuvini to’g’riligini isbotlovchi boshlang’ich xujjatga qarab yurish jarayonini o’z 
ichiga oladi. Asosiy vositalar bo’yicha auditor kelib tushushini, chiqib ketishini hamda sezilarli 
mablag’ ishlatilgan ta’mirlash xarajat manbasini aniqlashda tasodifiy tanlash usulidan 
foydalanishi lozim.
Xo’jalik operatsiyalarini rasmiylashtirish va hisobga olishda yuz beradigan aniq xatolar va 
me’yordan chetga chiqishlar hayotda g’oyat xilma-xil turlicha bo’lishi mumkin. Rahbarlar va 
hisob xodimlari xo’jalik faoliyatining deyarli har bir sohasida yo’l qo’yadigan eng ko’p 
uchraydigan xatolar mavjud (ular turli mualliflar tomonidan tadqiq etilgan, tizimlashtirilgan va 
tahlil etilgan). Bunday maqolalarning zarurligiga shubha yo’q, chunki ularda auditorlarga amaliy 
ishda yordam beradigan ma’lumotlar bo’ladi; lekin, ularda xatolikning umumiy mohiyati, 
shuningdek xo’jalik yuritish natijalariga ularning ta’siri ochib berilmaydi.
Ataylab qilingan xatolar (ularning bir qismi ma’muriyat va xodimlarning 
suiste’molchiliklari sifatida tasnif qilinishi mumkin) odatda jinoiy huquq doirasida bo’ladi. 
Tekshirish huquqni muhofaza qiluvchi organlarning topshirig’iga muvofiq o’tkazilayotgan 
bo’lsa (majburiy audit) auditordan bunday suyiiste’molchiliklarni to’la ochib berishni ta’minlash 
kutiladi. Shu bilan birga atayin qilingan g’arazlarni aniqlash chog’ida, agar muhim bo’lsa, 
umuman buxgalteriya hisoboti to’g’riligiga shubha tug’dirsa, auditordan shunga mos 
harakatlarni va xulosada tegishlicha tavsifni kutish lozim. 
-jadval.
 
Xo’jalik operatsiyalarini hisobga olish chog’ida
vujudga keladigan asosiy buzilishlar va xatolar 
Tipik xatoliklar namunalari 
Buzilishlarning oqibatlari 
Dastlabki hisob xujjatlarini qabul qilingan tartibini ayrim buzishlar bilan rasmiylashtirish 
Xujjatlar blankalarida ko’rsatilgan barcha satrlar 
va grafalar to’ldirilmagan 
Xo’jalik operatsiyalari haqida to’la axborot yo’q, 
bu ularni hisobga olishda ma’lumotlar buzilishiga olib 
kelishi mumkin. 
Xujjat to’g’riligini tasdiqlovchi zarur imzo yo’q. 
Xujjatlar va ular asosida amalga oshirilgan 
operatsiyalar xaqiqiy emas deb topilishi mumkin 
Bo’sh satrlar va grafalar chizib qo’yilmagan 
Xujjatga operatsiya mohiyatini o’zgartiruvchi 
yozuv kiritilishi mumkin. 
Xujjatlar tegishli shtamp bilan tasdiqlanmagan. 
Xujjatdan takror foydalanish mumkin, bu 
xujjatga asosan operatsiyalarini hisoblashda ma’lu-
motlar buzilishiga olib kelishi mumkin. 
Dastlabki xujjatlarni amaldagi qonunlar va yo’riqnomalar talablarini buzib rasmiylashtirilgan 
Ma’lum tusdagi moliya-xo’jalik faoliyatini 
amalga oshirish xuquqiga litsenziya, ruxsatnoma yo’q 
Xo’jalik operatsiyalari noqonuniy deb 
hisoblanishi mumkin 
Shartnoma tuzilgan, operatsiyalar esa uni 
rasmiylashtirish va mazmuniga doir boshqa qonun 
talablariga rioya qilmay amalga oshirilgan 
Shartnoma va operatsiyalar qonunga xilof deb 
topilishi, unda ishtirok etgan yuridik va jismoniy 
shaxslar javobgarlikka tortilishi mumkin 
Agar auditorda ayrim xodimlarning standartga ko’ra axborotni ataylab buzish deb tasnif 
qilishga haqli bo’lgan suyiste’molchiliklar to’g’risida asosli shubha paydo bo’lsa, bu haqda 
avvalo, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning yuqori ma’muriyati vakillarini (agar bu vakillar 
suyiiste’molga arashlamagan bo’lsa) xabardor qilishi zarur. Tegishli xo’jalik operatsiyasining 
mohiyatini 
tekshirish, 
aniqlangan 
suyiiste’molliklarni 
batafsil 
to’xtatish, 
bu 
suyiiste’molliklarning oqibatlarini aniq miqdoriy baholash, shuningdek tegishli xulosa chiqarish 
auditorning vazifasiga kiradi. Bunday hollarda suiste’molliklar to’g’risidagi aniqlangan 
axborotlarni to’la-to’kis xujjatlashtirish zarur. Keyinchalik sudlashish boshlansa, auditorning ish 
xujjatlari sudda isbotlovchi dalillarga aylanishi mumkin. 
Shubhali xo’jalik operatsiyalarini puxta tekshirish aslida yana auditor aniqlangan 
suyiste’molliklar auditning boshqa segmentlariga qanday ta’sir qilishini aniqlash uchun, hisob va 

---