Молиявий таҳлил

ТҚ йил бошига + МТ=СТ+ТҚ йил оҳиқига

Бу ерда: ТҚ - йил боши ва йил охирига товарлар қолдиғи;

МТ – йил давомида ишлаб чиқарилган товар маҳсулоти;

СТ - жами сотилган ва жўнатилган товарлар.

Занжирли боғланиш усули

Тартиб рақами		Бир бирига таъсир этувчи кўрсаткичлар (Омиллар)					Умумлаштирувчи кўрсаткич	Умумлаштирувчи кўрсаткичнинг ўзгариши
Ҳисоб-лашлар	Алмашти-ришлар	A	Б	В	Г			Алоҳида олинган омиллар таъсирида	Ўзгариш-лар ҳисоби
1	-	Режа	Режа	Режа		Режа	А Базис	х	х
2	1	Ҳақи- қатда	Режа	Режа		Режа	А1 Қайта ҳисобланган	А	А1 – А
3	2	Ҳақи- ыатда	Ҳақи қатда	Режа		Режа	А2 Қайта ҳисобланган	Б	А2 – А1
4	3	Ҳақи- қатда	Ҳақи қатда	Ҳақи қатда		Режа	А3 Қайта ҳисобланган	В	А3 – А2
5	4	Ҳақи қатда	Ҳақи қатда	Ҳақи қатда		Ҳақи қатда	А4 Ҳақиқатда	г	А4 – А3

Иқтисодий таҳлилда қўлланиладиган оддий-ананавий усулларга доир формулалар. Балансли боғланиш усули:

x+y = z+q

x = z + q - y y = z + q - x z = x + y - q q = x + y - z

Занжирли боғланишлар усули:

U=x*y	∆Ux = x1*y0 – x0*y0 ∆Uy = x1*y1 – x1*y0
U=x*y*z	∆Ux = x1*y0*z0 – x0*y0*z0 ∆Uy = x1*y1*z0 – x1*y0*z0 ∆Uz = x1*y1*z1 – x1*y1*z0
U=x*y*z*q	∆Ux = x1*y0*z0*q0 – x0*y0*z0*q0 ∆Uy = x1*y1*z0*q0 – x1*y0*z0*q0 ∆Uz = x1*y1*z1*q0 – x1*y1*z0*q0 ∆Uq = x1*y1*z1*q1 – x1*y1*z1*q0
∆U = ∆Ux + ∆Uy + ∆Uz + ∆Uq
U=x / y	∆Ux = x1 / y0 – x0 / y0 ∆Uy = x1 / y1 – x1 / y0
∆U = ∆Ux + ∆Uy

Фарқни кўпайтириш усули:

U=x*y	∆Ux = ∆x*y0 ∆Uy = ∆y* x1
U=x*y*z	∆Ux = ∆x*y0*z0 ∆Uy = ∆y*x1*z0 ∆Uz = ∆ z*x1*y1
U=x*y*z*q	∆Ux = ∆x*y0*z0*q0 ∆Uy = ∆ y*x1*z0*q0 ∆Uz = ∆ z*x1*y1*q0 ∆Uq = ∆ q*x1*y1*z1
∆U = ∆Ux + ∆Uy + ∆Uz + ∆Uq

Нисбий фарқ усули:

U=x*y	∆Ux = U0* ∆x/x0 ∆Uy = (U0+∆Ux)* ∆y/ y0
U=x*y*z	∆Uz = (U0+∆Ux+∆Uy) * ∆z/ z0
U=x*y*z*q	∆Uq = (U0+∆Ux+∆Uy+∆Uz) * ∆q/ q0
∆U = ∆Ux + ∆Uy + ∆Uz + ∆Uq

Индекс усули:

U = ∑p1*q1 / ∑p0*q0

Iq = ∑p0*q1 / ∑p0*q0 Ip = ∑p1*q1 / ∑p0*q1

Интеграл усули

U = x*y	∆Ux = ∆x*y0 + 1/2∆x*∆y ∆Uy = ∆y* x0 + 1/2∆x*∆y
U = x*y*z	∆Ux = 1/2∆x*(y1*z0 + y0*z1) + ∆x*∆y*∆z /3 ∆Uy =1/2∆y*(x1*z0 + x0*z1) + ∆x*∆y*∆z /3 ∆Uz = 1/2∆z*(x1*y0 + x0*y1) + ∆x*∆y*∆z /3
U = x*y*z*q	∆Ux=1/6∆x*[3q0*y0*z0+y1*q0(z1+∆z)+q1*z0(y1+∆y)+z1*y0(q1+∆q)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4 ∆Uy=1/6∆y*[3q0*x0*z0+x1*q0(z1+∆z)+q1*z0(x1+∆x)+z1*x0(q1+∆q)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4 ∆Uz=1/6∆z*[3q0*x0*y0+x0*q1(y1+∆y)+y1*q0(x1+∆x)+x1*y0(q1+∆q)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4 ∆Uq=1/6∆q*[3z0*x0*y0+x0*z1(y1+∆y)+y1*z0(x1+∆x)+x1*y0(z1+∆z)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4

U = x*y
∆Ux = ∆x*y0 + 1/2∆x*∆y
∆Uy = ∆y* x0 + 1/2∆x*∆y
Mahsulot hajmi o‘zgarishiga ishchilar soni hamda bir ishchi tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot o‘zgarishi ta’sirining tahlili
Bizning misolimizda omillar ta’sirini hisoblash quyidagicha bajariladi:
MH = IS • MU
1. MHIS=(8 • 1235) + 1/2(8 • (–28))=9880+(–112)= 9768
2. MHMU=(–28 • 144)+1/2(–28 • 8)= –4032+ (–112)= –4144
ΔMH=ΔIS+ΔMU = 9768 + (–4144) = 5624

Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Haqiqatda	Farqi (+; –)
Ishchilar soni, kishi (IS)	144	152	+8
Bir ishchi mehnat unumdorligi, ming so‘m (MU)	1235	1207	–28
Mahsulot hajmi, ming so‘m (MH)	177840	183464	+5624

Интеграл усули
U = x*y*z
∆Ux = 1/2∆x*(y1*z0 + y0*z1) + ∆x*∆y*∆z /3
∆Uy =1/2∆y*(x1*z0 + x0*z1) + ∆x*∆y*∆z /3
∆Uz = 1/2∆z*(x1*y0 + x0*y1) + ∆x*∆y*∆z /3

Ko‘rsatkichlar	O‘tgan yil	Haqiqatda	Farqi (+; –)
Ishchilar soni, kishi (IS)	203	212	+9
Bir ishchiga to‘g‘ri keladigan o‘rtacha ishlangan kun, kishi kuni (BK)	278	270	-8
O‘rtacha ishlangan bir kunga to‘g‘ri keladigan mahsulot hajmi, ming so‘m (BKm)	104	111	+7
Mahsulot hajmi, ming so‘m MH)	5869136	6353640	484504

MH = IS · BK · BKm
1. MHIS=(1/2 · 9) · (278 · 111+270 · 104) + 1/3 · 9 · (–8) · 7 =265053
2. MHBK=(1/2 · (–8)) · (203 · 111+104 · 212)) + 1/3 · 9 · (–8) · 7= –178492
3. MHBKM=(1/2 · 7) · (203 · 270+212 · 278) + 1/3 · 9 · (–8) · 7 =397943
265053 + (–178492) + 397943 = 484504
U = x*y*z*q
∆Ux=1/6∆x*[3q0*y0*z0+y1*q0(z1+∆z)+q1*z0(y1+∆y)+z1*y0(q1+∆q)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4
∆Uy=1/6∆y*[3q0*x0*z0+x1*q0(z1+∆z)+q1*z0(x1+∆x)+z1*x0(q1+∆q)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4
∆Uz=1/6∆z*[3q0*x0*y0+x0*q1(y1+∆y)+y1*q0(x1+∆x)+x1*y0(q1+∆q)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4
∆Uq=1/6∆q*[3z0*x0*y0+x0*z1(y1+∆y)+y1*z0(x1+∆x)+x1*y0(z1+∆z)] + ∆x*∆y*∆z*∆q / 4
Korrelyatsion tahlil usullari
Korrelyatsion nisbatning turli qiymatlarida aloqalar uzviyligini sifat jihatidan baholash

Korrelyatsion nisbat miqdori	0,1-0,3	0,3-0,5	0,5-0,7	0,7-0,9	0,9-0,99
Aloqa uzviyligi	Kuchsiz	Sezilarsiz	Sezilar-li	Yuqori	Ancha yuqori

To’g’ri chiziqli bog’lanishda korrelyatsion munosabat korrelyatsiya koeffitsienti deb ataladi va r harfi bilan belgilanadi. Korrelyatsion munosabat (korrelyatsiya koeffitsienti) 0 dan 1 gacha qiymat qabul qiladi:
Agar r = 0, u holda ko’rsatkichlar o’rtasida aloqa mavjud emas;
u holda r = 1, u holda aloqa – funktsional;
Agar r = manfiy miqdor, u holda ko’rsatkichlar o’rtasidagi aloqa teskari.
Mahsulot tannarxi va material sarf-xarajatlar aloqasi uzviyligini ko’rib chiqamiz

Tsex	Mahsulot birligi tannarxi, so’m X1	Mahsulot birligiga material sarf-xarajatlar, so’m X2	X1²	X2²	X1* X2
1.	254	56	64516	3136	14224
2.	230	50	52900	2500	11500
3.	241	54	58081	2916	13014
4.	251	56	63001	3136	14056
5.	264	60	69696	3600	15840
6.	270	62	72900	3844	16740
n=6	∑X1 = 1510	∑X2 = 338	∑X1²=381094	∑X1²=19132	∑X1X2=85374

Ko’rsatkichlar uzviyligi koeffitsienti quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi:
r = X1X2 - X1* X2 / λX1 λX2
bu erda, 1. X1X2 = ∑ X1X2 / n = 85374/6 = 14229
2. X1 = ∑X1 / n = 1510/6 = 251,667
3. X2 = ∑X2 / n = 338/6 = 56,33
4.λX1 = ⁿ√∑X1²∕n− X1² = √ 381094/6 – 251,6672= 13,4
5.λX2 = ⁿ√∑X2²∕n− X2² = √19132/6 – 56,33² = 4,0
r = X1 X2 - X1 *X2 / λ X1 λ X2 = (14229 – 251,667 · 56,33) / 13,4 · 4,0 = 0,98
Hisoblash natijasi ko’rsatadiki, mahsulot birligining tannarxi 98% moddiy xarajatlariga bog’liq, boshqa omillar ulushiga esa uning darajasi o’zgarishining 2%i to’g’ri keladi.

Логарифмлаш усули

Логарифмлаш усули мультипликатив моделларда омиллар таъсирини ҳисоблаш учун қўлланилади.

Интеграл методдан фарқли равишда логорифмлашда кўрсаткичларнинг мутлақ ўсиши эмас, балки уларнинг ўсиш (пасайиш) индекси қўлланилади.

Логарифмлар

z = хy	lgz=lgx+lgy lg∆z=lgz1+lgz0=( lgx1-lgx0) + (lgy1-lgy0) lg(z1:z0)=lg(x1:x0)+ lg(y1:y0), lgz1=lgx1 +lgy1 ; lgzo= (lgx0+lgy0)
f = хyz	lgf=lgx+lgy+lgz.
х
у
z

Маҳсулот ҳажми ўзгаришига ишчилар сони, ўртача ишланган кун ҳамда бир кунга тўғри келадиган маҳсулот хажмининг таъсирининг таҳлили

Кўрсаткичлар	Ўтган йил	Ҳақиқатда	Фарқи (+;-)
Ишчилар сони, киши (Х)	120	100	+20
Бир ишчига тўғри келадиган ўртача ишланган кун, киши куни (У)	208	200	-8
Ўртача ишланган бир кунга тўғри келадиган маҳсулот ҳажми, минг сўм (Z)	24	20	+4
Маҳсулот ҳажми, минг сўм (F)	600.000	400.000	200.000
Омиллар таъсири хисоб-китоби
Q=X*Y*Z
	∆Qумум=∆Qx+∆Qy+∆Qz=89,9+20,2+89,9=200 млн. сўм.