Молиявий ҳисоботнинг концептуал асоси

Мажбуриятлар
4.15 
Мажбуриятнинг энг муҳим хусусияти – бу тадбиркорлик субъектининг ҳозирги пайтда мажбурияти 
мавжуд бўлишидир. Мажбурият – бу аниқ тарзда амал қилиш ёки бир нимани бажариш учун 
масъулият ёки бурчдир. Мажбуриятлар бажарилиши қонунчилик талаби асосида ёки бажарилиши 
шарт бўлган шартноманинг оқибати сифатида юридик жиҳатдан мажбурий бўлиши мумкин. Бу 
одатий ҳол, масалан, олинган маҳсулотлар ва хизматлар учун тўланиши керак бўлган суммалар 
мисолида. Мажбуриятлар, шунингдек, оддий бизнес юритиш амалиёти, яхши тадбиркорлик 
муносабатларини сақлаб туриш ёки ҳолисона иш тутиш одати ёки истаги натижасида ҳам юзага 
келади. Масалан, агар тадбиркорлик субъекти кафолат муддати тугаганидан сўнг ҳам ўз 
маҳсулотидаги камчиликларни тузатиш тўғрисида қарор қабул қилса, сотилиб бўлган маҳсулотлар 
бўйича сарф қилиниши кутилаётган суммалар ҳам мажбуриятлар деб ҳисобланади. 
4.16 
Ҳозирги пайт мажбурияти билан келгуси мажбуриятни фарқлаш керак. Тадбиркорлик субъекти 
раҳбариятининг келгусида активларни сотиб олиш ҳақидаги қарорининг ўзи мажбурият пайдо 
бўлишига сабаб бўлмайди. Мажбурият одатда актив етказиб берилганида ёки тадбиркорлик 
субъекти активни сотиб олиш тўғрисида бекор қилинмайдиган битимга киришгандагина пайдо 
бўлади. Охирги ҳолатда, битимнинг бекор қилинмаслиги, мажбуриятни бажармасликнинг 
иқтисодий оқибатлари, масалан катта жарима мавжудлиги, тадбиркорлик субъекти томонидан 
ресурслар бошқа томонга ўтказилишига йўл қўймасликка деярли имконият йўқлигини англатади. 
4.17 
Ҳозирги пайтда мавжуд бўлган мажбуриятни сўндириш одатда бошқа томоннинг талабини 
қондириш учун иқтисодий нафни мужассамлаштирган ресурслар тадбиркорлик субъекти томонидан 
берилишига олиб келади. Ҳозирги пайт мажбуриятини бир неча йўллар билан сўндириш мумкин, 
масалан: 
(a) 
пул маблағларини тўлаш; 
(б) 
бошқа активларни ўтказиш; 
(в) 
хизматларни кўрсатиш; 
(г) 
мазкур мажбуриятни бошқа мажбуриятга алмаштириш; ёки
(д) 
мажбуриятни капиталга айлантириш орқали. 
Мажбурият, шунингдек, бошқача тарзда бажарилиши мумкин, масалан кредитор ўз ҳуқуқларидан 
воз кечиши ёки уларни йўқотиши орқали. 
4.18 
Мажбуриятлар бўлиб ўтган операциялар ёки бошқа бўлиб ўтган воқеалар натижасида пайдо бўлади. 
Шу тариқа, масалан, маҳсулотларни сотиб олиш ёки хизматлардан фойдаланиш савдога оид 
кредиторлик қарзларини (агар олдиндан ёки етказиб берилганида тўланмаган бўлса) юзага 
келтиради ва банк кредитини олиш эса кредитни тўлаш мажбурияти пайдо бўлишига олиб келади. 
Тадбиркорлик субъекти, шунингдек, харидорлар томонидан амалга ошириладиган харидларнинг 
йиллик суммасидан келиб чиққан ҳолда келгусида қайтариладиган чегирмаларни мажбуриятлар 
сифатида тан олиши мумкин; бу ҳолда маҳсулотларнинг ўтган даврда сотилиши мажбурият пайдо 
бўлишига сабаб бўладиган операция бўлиб хизмат қилади. 
4.19 
Баъзи мажбуриятларни фақат маълум даражадаги тахминий баҳолаш ёрдамида ўлчаш мумкин. Бир 
қатор тадбиркорлик субъектлари бундай мажбуриятларни резервлар (захиралар) деб тавсифлайди. 
Баъзи мамлакатларда, бундай резервлар (захиралар) мажбурият деб қаралмайди, чунки мажбурият 
тушунчаси тор маънода таърифланиб, у тахминий баҳолашларни қилиш заруриятисиз белгиланиши 
мумкин бўлган суммаларнигина қамраб олади. 4.4 бандда келтирилган мажбуриятнинг таърифи 

---

Концепутал асос 
22 
©
МҲХС Фонди 
кенгроқ ёндашувга асосланган. Шунинг учун, резерв (захира) ўз ичига ҳозирги пайтдаги 
мажбуриятни олган ва таърифнинг қолган қисмига жавоб берганида, у мажбурият бўлиб 
ҳисобланади, суммаси тахминий баҳоланиши керак бўлсада ҳам. Бунинг мисоллари - мавжуд 
кафолатлар бўйича тўловларни амалга ошириш учун қилинган резервлар (захиралар) ва нафақа 
мажбуриятларини бажариш бўйича резервлар (захиралар).