Молиявий ҳисоб

1.1. Акциялар билан боғлиқ операцияларни инвестордаги ҳисоби 
 
Сотиб олинган акциялар харидорда молиявий инвестициялар 
сифатида кўрилади. 
Улар харид қиймати бўйича баҳоланади ва бу қийматга брокерлар 
хизмати учун тўланган ҳақ, банк хизмати учун тўловлар, божлар ва 
бошқа 
харажатлар киритилади. 
Акция — инвестицияларни харид қилиш инвесторнинг бухгалтерия 
ҳисобида инвестор учун депозитарийда очилган депо счётида кирим ёзуви 
амалга оширилган сана бўйича акс эттирилади. 
Жамиятни таъсис этиш (ташкил этиш)да харид қилинган акциялар 
қуйидаги ёзувлар билан акс эттирилади: 
а) 
пул маблағлари билан улуш киритилганда:
дебет 0610 «Қимматли қоғозлар» счёти; 
дебет 5810 «Қимматли қоғозлар» счёти (тез сотиладиган акцияларни, 
яъни зарурат бўлганда тезда пул маблағларига айлантириш мумкин бўлган 
акцияларни харид қилганда. Бундай акциялар бир йилгача бўлган муддатга 
харид қилинади); 
кредит 5110 «Ҳисоб-китоб счёти» счёти; 
б) 
мол мулк билан улуш киритилганда:
дебет 0610 «Қимматли қоғозлар» счёти;
дебет 5810 «Қимматли қоғозлар» счёти; 
кредит 9210 «Асосий воситаларнинг чиқиб кетиши» счёти; кредит 
9220 «Бошқа активларнинг чиқиб кетиши» счёти. 
Агар харид қилинган акцияларни сотиб олиш қиймати номинал 
қийматидан юқори бўлса, харид қилинган вақт билан қоплаш (сотиш) 
вақтигача бўлган давр давомида сотиб олиш ва номинал қиймат 
ўртасидаги фарк суммасини кисмларини ҳисобдан чиқариш амалга 
оширилади:
дебет 9690 «Молиявий фаолият бўйича бошқа харажатлар» счёти; 
кредит 0610 «Қимматли қоғозлар» счёти. 
Акцияларни копланиш вақтида 0610 «Қимматли қоғозлар» счётида 
ҳисобга олинадиган баҳоси номинал қийматига тўғри келиши керак. 
Мисол. Корхона суммаси 22 млн сум бўлган 2 000 дона акцияни 
харид килди. Акцияларнинг номинал қиймати 10 минг сум. Корхона 
мазкур акциялар пакетини 15 ой утгандан кейин сотишни режалаштирган. 
Акцияларни сотиб олиш нархи ва номинал қиймати ўртасидаги фарк 
2 
млн сўмни [(11 000 - 10 000) х 2 000] ташкил этади. У 15 ой 

---

давомида молиявий фаолият бўйича харажатларга ҳисобдан чиқарилиши 
керак. 
№ Хўжалик операцияларининг мазмуни Суммаси, 
Минг сўм 
Счётларнинг 
боғланиши 
дебет 
кредит 
1 
Инвестиция — акция акс эттирилади 
22 000 
0610 
5110 
2 
Хар ойда 15 ой давомида акцияларнинг 
сотиб олиш нархи ва номинал қиймат 
ўртасидаги фарқни қисмлари тенг 
равишда (бир меъёрда) ҳисобдан 
чиқарилади (2 000 / 15) 
133 333 
9690 
0610 
Агар корхона томонидан харид қилинган акцияларни сотиб олиш 
қиймати номинал қийматидан паст бўлса, харид қилинган вақт билан 
коплаш (сотиш) вақтигача бўлган давр давомида сотиб олиш ва номинал 
қиймат ўртасидаги фарк суммасини кисмларини қўшимча ҳисоблаш 
амалга оширилади. Бунда қуйидаги ёзувлар қилинади:
дебет 0610 «Қимматли қоғозлар» счёти; 
кредит 9690 «Молиявий фаолиятнинг бошқа даромадлари» счёти.
Бу холда хам акцияларни копланиш вақтида 0610 «Қимматли 
қоғозлар» счётида ҳисобга олинадиган баҳоси номинал қийматига тўғри 
келиши керак. 
Мисол. Корхона суммаси 18 млн сум бўлган 2000 дона акцияни 
харид килди. Акцияларнинг номинал қиймати 10 минг сум. Корхона 
мазкур акциялар пакетини 15 ой утгандан кейин сотишни режалаштирган. 
Акцияларни номинал қиймати ва сотиб олиш нархи ўртасидаги фарк 
1 млн сумни [(10 000 ~ 9 000) х 2 000] ташкил этади. Ўз навбатида у 15 ой 
давомида тенг улушларда молиявий фаолиятнинг даромадларига ҳисобдан 
чиқарилиши керак. 
№ Хўжалик операцияларишшг мазмуни 
Суммаси 
минг сўм 
Счётларнинг 
боғланиши 
дебет 
кредит 
I 
Инвестиция — акция акс эттирилади 
18 000 
0610 
5110 
2 
Х,ар ойда 15 ой давомида акцияларнинг сотиб 
олиш нархи ва номинал қиймат ўртасидаги 
фарқни қисмлари тенг равишда (бир меъёрда) 
ҳисобдан чиқарилади (2 000 / 15) 
133 333 0610 
9590 
Узок муддатли активлар сифатида тасниф этилган акцияларга 
инвестициялар харид қилингандан кейин қуйидаги усулларнинг бири 
бўйича балансда: 
— 
харид қиймати бўйича; 

---

— 
қайта баҳолашни ҳисобга олган қиймат бўйича; 
— 
харид қиймати ва бозор қийматининг умумий инвестициялар 
усули бўйича аниқланган энг кам баҳоси бўйича ҳисобга олинади. 
Узоқ муддатли инвестицияларни қайта баҳолашнинг амалга ошириш 
даврийлиги корхонанинг ҳисоб сиёсатида аниқланган бўлиши керак. 
Қисқа муддатли инвестицияларга кирадиган қимматли қоғозларни 
сотиб олиш бўйича операциялар ҳисобда узок муддатли қимматли қоғоз-
ларга ухшаш тарзда акс эттирилади. 
Акция мурожаат қилиш муддатига эга бўлмайди, шунинг учун сотиб 
олиш нархи ва номинал қиймати ўртасидаги фаркни ҳисобдан чиқариш 
муддатини инвестор ўзи аниқлаши керак. 
М и с о л . Корхона 100 дона, номинал қиймати 10 000 сум бўйича 
харид килган қимматли қоғоз
— акцияни қайта баҳолашни амалга 
оширади. Акцияларни қайта баҳолаш вақтидаги бозор қиймати 11 200 
сумни ташкил этади. 
Корхонанинг ҳисоб сиёсатида акциялар қайта баҳоланган қиймат 
бўйича ҳисобга олиниши назарда тутилган. 
Акциялар қийматининг усиш суммаси резерв капиталининг 
таркибида 8510 «Узоқ муддатли активларни қайта баҳолаш бўйича 
тузатишлар» счётида ҳисобга олинади. 
№ 
Хўжалик опсрацияларинипг мазмуни 
Суммаси, 
минг сўм 
Счётларнинг 
боғланиши 
дебет 
кредит 
1 
Акцияларни харид қилиш номинал 
қиймати бўйича акс эттирилади 
1 000 
0610 
5110 
2 
Акциялар қийматининг ўсиш суммаси акс 
эттирилади |(i 1 200 — 10 000) х 100) 
120 
0610 
8510