Moliyavi aktivlarni baholashning xalqaro tajribasi Reja

Moliyavi aktivlarni baholashning moxiyati.

Moliyaviy aktivlarning mohiyati va tasniflanishi pul mablagʻlarining vaqt boʻyicha qiymati konsepsiyasidan kelib chiqqan holda pul oqimlari tavsifini belgilash korxonalar moliyaviy-xoʻjalik faoliyatining ajralmas qismi boʻlgan turli xil moliyaviy aktivlar bilan operatsiyalar samaradorligini tahlil qilishning bazaviy asoslariga tayanadi.
Xususiy yoki qarz kapitalini jalb qilish, boʻsh pul mablagʻlarini daromad Olish maqsadida joylashtirish, boshqa kompaniyalar kapitalida ishtirok etish va Boshqa shu kabi uzoq muddatli operatsiyalar oʻtkazish korporativ moliyani
Boshqarish sohasida malakali mutaxassislar tayyorlashda amaliyotda Foydalaniladigan moliyaviy instrumentlar mohiyatini chuqur anglash, ularni tahlil
Qilishning nazariy-metodologik prinsiplari va metodlarini bilish talab etiladi.
Bunday operatsiyalarning maqsadi turli xil boʻlishiga qaramasdan, ularni Oʻzining iqtisodiy mohiyatiga koʻra ikkita kategoriyaga – aktiv (turli xil moliyaviy
Aktivlarga mablagʻlarni joylashtirish) va passiv (korxona moliyaviy-xoʻjalik
Faoliyatini zarur moliyaviy resurslar bilan ta’minlash)ga boʻlish mumkin.
Mazkur bobda bevosita daromad olishga qaratilgan moliyaviy aktivlar
Xususida toʻxtalib oʻtamiz. Iqtisodiyotda va korxonalar moliyaviy-xoʻjalik
Faoliyatida muhim rol oʻynovchi uzoq muddatli moliyaviy instrumentlarning
Asosiy turlari aksiyalar va obligatsiyalar hisoblanadi. Aksariyat holatlarda ular Bilan oʻtkaziladigan operatsiyalar samaradorligini baholash metodlari va Koʻrsatkichlariga e’tibor qaratiladi. Shu oʻrinda ta’kidlash kerakki, keltirib Oʻtiladigan metodlar va modellarni har qanday moliyaviy aktivga nisbatan qoʻllash
mumkin. Moddiy shaklga ega ob’ektlardan farqli ravishda moliyaviy aktivlar hujjatli Yoki elektron (hujjatsiz) koʻrinishda amal qiluvchi bitimlarni oʻzida aks ettiradi.
Bunday bitimlarga misol sifatida tijorat banklariga joylashtirilgan depozitlar yoki Investitsiya va pensiya fondlari paylarini sotib olish haqidagi shartnomalar,
Sugʻurta polislari, turli xil qimmatli qogʻozlar va boshqalarni keltirish mumkin. Bunday bitimlarning xilma-xilligiga qaramasdan, ularning umumiy Xususiyati egalik qiluvchi shaxs (xaridor) uchun ular investitsiyalash ob’ekti
Hisoblanishida namoyon boʻladi hamda ifodalash uchun maxsus moliyaviy aktiv atamasidan foydalaniladi. Qayd etib oʻtilganidek, moliyaviy aktivlar mulkchilik shakliga bogʻliq holda mulkiy huquqni (masalan aksiyalar) yoki qarz munosabatlari boʻyicha mulkiy huquqni (masalan, davlat va korporativ obligatsiyalar, bank depozitlari, depozit va jamgʻarma sertifikatlari, veksellar va boshqalar) tasdiqlovchi hujjatlar yoki bitimlarni oʻzida aks ettiradi.³
Moliyaviy aktivlarning iqtisodiy mohiyatini anglatuvchi eng muhim
Xususiyat ularning daromad keltirishi hisoblanadi. Bu mulkdor uchun uning
Kapitali vazifasini bajaradi. Lekin bunday kapital real kapitaldan farqli ravishda Ishlab chiqarish jarayonida bevosita ishtirok etmaydi. Moliyaviy aktivlarning muhim oʻziga xos xususiyatlari sifatida huquqiy tan Olinishi, muomalada boʻlishi (erkin oldi-sotdi ob’ekti sifatida bozorda amal Qilishi), aniq standartlarga ega boʻlishi (qonunchilik bilan belgilangan majburiy Rekvizitlarga egaligi), likvidliligi (pulga aylanish qobiliyatiga egaligi), riskliligi (kutiladigan daromad miqdorini har doim ham aniq belgilash imkonining mavjud Emasligi) kabilarni keltirish mumkin.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda moliyaviy aktiv tushunchasiga
Quyidagicha ta’rif berish mumkin. Moliyaviy aktiv – bu pullik qiymatga ega,
Mulkiy huquqni oʻzida ifodalovchi, bozorda mustaqil muomalada boʻladigan, oldisotdi yoki boshqa bitimlar ob’ekti boʻla oladigan, shuningdek, daromad olish⁴
Manbasi sifatida xizmat qiluvchi hujjat yoki bitim hisoblanadi.
Moliyaviy aktivlarni bozorda bajaradigan funksiyalariga qarab ikkita katta
Guruh: pul bozori instrumentlari (muomalada boʻlish vaqti bir yildan oshmaydigan Moliyaviy instrumentlar) va kapital bozori instrumentlari (bir yildan ortiq Muddatda muomalada boʻladigan moliyaviy instrumentlar)ga boʻlish mumkin.
Ifodalaydigan iqtisodiy mohiyatiga bogʻliq ravishda qarz (obligatsiyalar,
Depozitlar va depozit sertifikatlari, veksellar, bank kreditlari), ulush (oddiy va Imtiyozli aksiyalar) va hosilaviy (fyucherslar, opsionlar, forvardlar, svoplar,
Varrantlar) munosabatlarni anglatuvchi moliyaviy instrumentlarni ajratib koʻrsatish mumkin. Moliyaviy aktivlarni muomalada boʻlish muddatiga koʻra qisqa muddatli, Oʻrta muddatli, uzoq muddatli va muddatsiz moliyaviy aktivlarga boʻlish mumkin. Moliyaviy aktivlarni daromadlar shakllanishi va toʻlanishi mexanizmiga
Koʻra qat’iy belgilangan (imtiyozli aksiyalar, obligatsiyalar, depozitlar va Jamgʻarma sertifikatlari, veksellar, bank kreditlari va boshqalar), suzib yuruvchi (qarz instrumentlarining ayrim turlari, masalan suzib yuruvchi kupon stavkalariga
Ega obligatsiyalar) va oʻzgaruvchan daromadga ega (oddiy aksiyalar, fyucherslar, Opsionlar va boshqalar) aktivlarga boʻlish mumkin.Risklilik darajasiga koʻra risksiz (daromad ololmaslik va qoʻyilgan kapitalni Yoʻqotish riskining rasmiy jihatdan yoʻqligi), oʻrtacha riskli (risk darajasi oʻrtacha Bozor riskiga oʻzaro mos keladi) va yuqori riskli (daromad olish ehtimoli kam, Boshqa tomondan yuqori daromad ham olish mumkin boʻlgan) moliyaviy Aktivlarni ajratib koʻrsatish mumkin. Muomala tavsifiga koʻra moliyaviy aktivlarni bozor (erkin muomalada va fond bozorlarida oldi-sotdi ob’ekti hisoblanuvchi moliyaviy aktivlar) va nobozor (erkin oldi-sotdi ob’ekti hisoblanmaydigan, masalan bank depozitlari, sugʻurta polislari va boshqalar) aktivlarga ajratish mumkin.
Umuman moliyaviy aktivlarni boshqa belgilariga koʻra ham tasniflash mumkin. Moliyaviy aktivlar investitsiyalashda eng likvidli aktivlar hisoblanadi. Lekin Bunday aktivlar bahosi ularning nominal yoki haqiqiy qiymatidan sezilarli darajada Farq qilishi mumkin. Bunda moliyaviy aktivlarga qoʻyilmalarning yuqori risklar Bilan bogʻliqligini ham hisobga olish lozim.
Hozirgi vaqtda investitsiyalash uchun ob’ekt sifatida qatnashishi mumkin Boʻlgan koʻplab moliyaviy instrumentlar turlari amal qiladi. Lekin bugungi kun Tajribasi bunday qoʻyilmalar orasida qimmatli qogʻozlarning yuqori ulushga ega ekanligini koʻrsatib turibdi. Moliyaviy aktivlar bilan operatsiyalar oʻtkazish ularning son va sifat Jihatdan muhim tavsifini ifodalovchi qiymat, daromadlilik va risk dastlabki Tahlilini shart qilib qoʻyadi. Bu jihat oʻz-oʻzidan moliyaviy aktivlarni baholash Ularning haqiqiy qiymatini baholash, ular keltiradigan daromadlilikni baholash Hamda ularning risklilik darajasini baholashni oʻz ichiga olishini anglatadi.
Aynan shunday yondashuvdan kelib chiqqan holda moliyaviy aktivlarni
Baholash ikkita asosiy masalani hal qilish – moliyaviy aktivlar haqiqiy qiymati (fair value – V)ni va daromadliligini aniqlashga qaratiladi. Ular umumiy holda Qaror qabul qilish uchun zarur minimum mezonlar vazifasini bajaradi.
Moliyaviy munosabatlarda har qanday aktivning haqiqiy qiymati (V) kelgusi
Pul oqimlari harakatidan kelib chiqqan holda diskontlangan qiymatga teng, ya’ni:
𝑉 = ∑
𝐶𝐹𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
𝑡=𝑛
𝑡=1
Bu erda V – aktivning haqiqiy qiymati;
CFt

• 
  T vaqtda aktiv boʻyicha toʻlovlar;
  

R – talab qilinadigan yoki muqobil daromad stavkasi.
Shunday qilib, moliyaviy aktivlarni baholash muammosini hal qilish
Toʻlovlar oqimlari, ularni amalga oshirish vaqti va diskontlash stavkalarini oldindan qniqlay olish darajasiga bogʻliq. Qayd etib oʻtilganidek, bozor iqtisodiyoti sharoitida va korxonalar Moliyaviy-xoʻjalik faoliyatida muhim rol oʻynovchi moliyaviy aktivlarning asosiy Turlari aksiyalar va obligatsiyalar hisoblanadi. Shundan kelib chiqqan holda quyida Ular qiymati va daromadliligini baholashning bazaviy metodlari va modellarini koʻrib chiqamiz.
Moliyaviy aktivlar hamda qisqa davr mobaynida ishlab chiqariladigan, yoki boshqa hollarda barpo etiladigan, tovar-moddiy zahiralar ma’lum talablarga javob beradigan aktivlar bo’lib hisoblanmaydi. Sotib olinganda ular bo’yicha ko’zlangan foydalanish yoki sotishga tayyorga aktivlar ma’lum talablarga javob beradigan aktivlar bo’lib hisoblanmaydi. Tashkilot ma’lum talablarga javob beradigan aktivning sotib olinishiga, qurilishiga yoki ishlab chiqarilishiga bevosita tegishli bo’lgan qarzlar bo’yicha xarajatlarni ushbu aktiv tannarxining qismi sifatida kapitalizatsiya qilishi lozim. Tashkilot boshqa qarzlar bo’yicha xarajatlarni davr xarajati sifatida ularni amalga oshiradigan davrda tan olishi lozim. Ma’lum talablarga javob beradigan aktivning sotib olinishiga, qurilishiga yoki ishlab chiqarilishiga bevosita tegishli bo’lgan qarzlar bo’yicha xarajatlar ushbu aktivning tannarxiga kiritiladi. Bunday qarz bo’yicha xarajatlar aktiv tannarxining qismi sifatida kapitalizatsiya qilinadi, qachonki ular tashkilotga kelgusi iqtisodiy manfaatlarni olib kelishining ehtimoli mavjud bo’lsa va xarajatlar ishonchli baholanishi mumkin bo’lsa. Qachonki tashkilot BHXS 29 «Giperinflyatsiya iqtisodiyotlarida moliyaviy hisobot berish» ni qo’llasa, u BHXS 29 ga muvofiq qarzlar bo’yicha xarajatlarning inflyatsiyani qoplaydigan qismini aynan bir davr mobaynida xarajat sifatida tan oladi. Ma’lum talablarga javob beradigan aktivning sotib olinishiga, qurilishiga yoki ishlab chiqarilishiga bevosita tegishli bo’lgan qarzlar bo’yicha xarajatlar shunday qarzlar bo’yicha xarajatlarki, bunda ma’lum talablarga javob beradigan aktiv bo’yicha sarf amalga oshirilmaganda edi, ularni chetlab o’tish mumkin bo’lar edi.
Qachonki tashkilot xususan ma’lum talablarga javob beradigan muayyan aktivga ega bo’lish maqsadida pul mablag’larini qarzga olsa, ushbu ma’lum talablarga javob beradigan aktivga bevosita tegishli bo’lgan qarzlar bo’yicha xarajatlar osongina aniqlanishi mumkin. Muayyan qarzlar bilan ma’lum talablarga javob beradigan aktiv o’rtasidagi bevosita bog’liqlikni aniqlash va boshqa hollarda chetlab o’tilishi mumkin bo’lgan qarzlarni aniqlash qiyin bo’lishi mumkin. Bunday qiyinchilik, masalan, tashkilotning moliyalashtirish faoliyati markazlashgan holda boshqarilganda sodir bo’ladi. Shu bilan birga, guruh turli foiz stavkalarida pul mablag’larini qarzga olish uchun bir qator qarz instrumentlaridan foydalanganda va ushbu pul mablag’larini guruh ichidagi boshqa tashkilotlariga turli shartlarda kreditga berganda ham qiyinchiliklar yuzaga keladi. Boshqa qiyinchiliklar, qachonki guruh yuqori inflyatsion iqtisodiyotlarda faoliyat yuritayotganda, xorijiy valyutalarda belgilangan yoki biriktirilgan kreditlardan foydalanish natijasida va valyuta kurslaridagi tebranishlardan yuzaga keladi.
Buning natijasida, ma’lum talablarga javob beradigan aktivning sotib olinishiga bevosita tegishli bo’lgan qarzlar bo’yicha xarajatlarning qiymatini aniqlash qiyin bo’ladi va mulohaza qilish talab etiladi. Tashkilot xususan ma’lum talablarga javob beradigan aktivga ega bo’lish
maqsadida pul mablag’larini qarzga olish darajasida, tashkilot kapitalizatsiya qilinadigan qarzlar bo’yicha xarajatlar qiymatini davr mobaynida ushbu qarz bo’yicha amalga oshirilgan qarz bo’yicha haqiqiy sarflardan ushbu qarzlarning vaqtinchalik investitsiyasi bo’yicha har qanday investitsion daromadni chegirish orqali aniqlashi lozim⁵. Ma’lum talablarga javob beradigan aktiv bo’yicha moliyalashtirish kelishuvi pul mablag’larining ayrim qismi yoki barchasi ma’lum talablarga javob beradigan aktiv bo’yicha sarflarga yo’naltirilishidan oldin tashkilotning qarz mablag’lariga ega bo’lishiga va qarz bo’yicha tegishli sarflarni amalga oshirishiga olib kelishi mumkin.
Bunday holatlarda, pul mablag’lari ma’lum talablarga javob beradigan aktiv bo’yicha sarflar muddati kelguncha ko’p hollarda vaqtinchalik investitsiya qilinadi. Davr mobaynida kapitalizatsiya qilinadigan qarzlar bo’yicha xarajatlar qiymatini aniqlashda, bunday pul mablag’lari bo’yicha o’zlashtirilgan har qanday investitsion daromad amalga oshirilgan qarzlar bo’yicha xarajatlardan chegiriladi.

3.